Εύα Μοδινού

«Την Άβυσσο δεν τη διασχίζεις οπλισμένος
 με Γνώση Δύναμη Εξουσία
 μονάχα με του ταπεινού τη γνώμη
 πλυμένος μέσα στο Αίμα σου»

Η πιο δυνατή στιγμή της ποίησης είναι όταν είναι αποκαλυπτική, όταν στηρίζεται στην ενόραση. Όταν μπορεί ν' ακινητοποιήσει τη στιγμή και να διαστείλει τον χρόνο. Τότε η μνήμη μπορεί να συνδέσει το αίτιο με το αποτέλεσμα αναδρομικά, να «ξαναχτίσει» κατά κάποιο τρόπο το παρελθόν, τη ζωή την ίδια.  - Εύα Μοδινού

Στο πλαίσιο της ποιητικής διάστασης του ραδιοφώνου τέχνης μας ενδιαφέρουν κυρίως οι σύγχρονοι ποιητές, το έργο των οποίων δεν είναι ιδιαίτερα προβεβλημένο, ποιητές που δημιουργούν αθόρυβα, με ταπεινότητα και δεν αναλώνονται σε δημόσιες σχέσεις. Αν και στην ομάδα του ραδιοφώνου τέχνης υπάρχουν δύο εξαιρετικοί συνεργάτες με βαθιά γνώση στην ποίηση, ο ποιητής Γιώργος Δουατζής και ο κριτικός ποίησης Μάνος Τασάκος, η εύρεση και η επιλογή αξιόλογων ποιητικών φωνών αποδείχτηκε αρκετά δύσκολη, αφού είναι γνωστό ότι εκδίδονται κάθε χρόνο εκατοντάδες ποιητικές συλλογές. Από αυτές λίγες διακρίνονται για την ποιότητά τους, αντέχουν στο χρόνο και ακόμα λιγότερες ξεχωρίζουν. Οι κρίσεις, βεβαίως, είναι υποκειμενικές και σε καμία περίπτωση αλάθητες.

Πρόσφατα έφτασε στα χέρια μου η ποιητική συλλογή “ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ - ο κύκλος των ωρών” της Εύας Μοδινού. Ήταν πρώτη φορά που είδα το όνομα της. Έκανα ένα γρήγορο ξεφύλλισμα όπως κάνω πάντα πριν μελετήσω προσεκτικά την κάθε ποιητική συλλογή και έπεσα τυχαία στη σελίδα 73, στην ενότητα “Σμύρνη 1922” και στο ποίημα “προς μυρισμόν των νεκρών”, το διάβασα και ένοιωσα ένα τράνταγμα στη ψυχή. Κατάλαβα ότι βρίσκομαι μπροστά σε ένα εξαίσιο ποιητικό διαμάντι, που αν και αναφέρεται στην Mικρασιατική Kαταστροφή συνδέεται άρρηκτα με το σήμερα. Παραθέτω τους στίχους του ποιήματος.

«Ποια θάλασσα μάς ξέβρασε σε τούτη την ακτή;
Ποια φωτιά μάς σκέπασε με τη στάχτη της;
Χωρίς πατρίδα χωρίς υπάρχοντα χωρίς ελπίδα
σ' εκείνη τη φυγή βαστούσαμε έναν χρυσοκέντητο αέρα
τη μνήμη ενός Παράδεισου που χάθηκε για πάντα
Δεν έχουμε πια ούτε σμύρνα ούτε λιβάνι
Μονάχα η ψυχή μάς έμεινε προς μυρισμόν των νεκρών»

Η πρώτη θετική μου εντύπωση επιβεβαιώθηκε και ενισχύθηκε διαβάζοντας προσεκτικά όλα τα ποιήματα της συλλογής. Πρόκειται για έναν από τους καλύτερους ποιητικούς λόγους που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Κατά τη ταπεινή μου γνώμη, βρισκόμαστε μπροστά σε μια σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια, εύχομαι ο χρόνος και η αποδοχή που θα βρει από το κοινό και τους κριτικούς να επιβεβαιώσουν τη γνώμη μου.

Την αναζήτησα στα πλαίσια του συγκεκριμένου αφιερώματος, οι συζητήσεις μας επιβεβαίωσαν αυτό που ήδη είχα καταλάβει από τα ποιήματά της.

Πρόκειται για έναν πολύ σεμνό άνθρωπο, μια γνήσια ποιητική φωνή με αθωότητα και γνώση ότι η ποίηση μπορεί να φωτίσει εξαίσια το μυστήριο της ύπαρξης και να απαντήσει στο τι είναι τελικά ο άνθρωπος και τι είναι εκείνο που τον διαχωρίζει από το να είναι απάνθρωπος.

Αυτό ακριβώς έρχεται να φωτίσει με μοναδικό τρόπο η ποιητική συλλογή της Εύας Μοδινού, που μυθολογικά εμπνέεται από τον Τρωικό Πόλεμο και μοιάζει να συνδέεται με μια αόρατη κλωστή με τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη μεγαλύτερη καταστροφή του Ελληνισμού, αλλά και με το σήμερα που οι πόλεμοι μας ζώνουν από παντού. Γιατί όπως λέει η ίδια: «Αυτή η ποιητική σύνθεση επιχειρεί να φωτίσει ένα κομμάτι της Ιστορίας του ανθρώπου και μέσα απ' αυτό το μυστήριο της καρδιάς του. Όπως μόνο η Ποίηση μπορεί να φωτίσει το μυστήριο, χωρίς να παραβιάζει τον άβατο πυρήνα του. Γιατί εκεί μόνο η σιωπή...»

Ακολουθεί ο διάλογος που είχα μαζί της και ανθολόγηση από ποιήματά της.

Λ.Μ: Αγαπητή κα Μοδινού σας καλωσορίζουμε στο Ραδιόφωνο Τέχνης. Είναι μεγάλη η χαρά που είσαστε μαζί μας.

Ε.Μ.: Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση κ. Μητρόπουλε. Κι εγώ χαίρομαι ιδιαίτερα γι' αυτή μας την συνάντηση.

Λ.Μ: Αυτά που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό με τους πολέμους στην γειτονιά μας είναι δραματικά. Στην τελευταία σας ποιητική σύνθεση «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ - Ο κύκλος των ωρών» ξεκινάτε από τον Τρωικό Πόλεμο και φτάνετε στην Μικρασιατική Καταστροφή. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποια διαχρονία στον πόλεμο και στην καταστροφή που φέρνει;

Ε.Μ.: Αυτές τις ημέρες είμαστε μάρτυρες ενός αδυσώπητου πολέμου ανάμεσα στο Ισραήλ και στην Χαμάς, όπου τα περισσότερα θύματα είναι άμαχοι, αθώα γυναικόπαιδα. Και συγχρόνως εξακολουθεί να μαίνεται ο πόλεμος ανάμεσα στην Ουκρανία και στη Ρωσία. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε έναν πόλεμο ανάμεσα σε δυο λαούς με διαφορετική θρησκεία και πολιτισμό, ενώ στην δεύτερη περίπτωση ο πόλεμος είναι ανάμεσα σε δυο χώρες με ίδια θρησκεία, κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά.

Θα έλεγε κανείς πως ο πόλεμος έχει τη δική του διαχρονική ρίζα στην ιστορία, στον ανταγωνισμό των ανθρώπων και των λαών. Και πάντα υπάρχει μια προσπάθεια δικαιολόγησης από την πλευρά του επιτιθέμενου, άλλοτε ισχυρή, άλλοτε ανίσχυρη, αφού υπάρχει η ανάγκη του ηθικού δικαιώματος για κάτι που σχεδόν πάντα ξεφεύγει από κάθε όριο και γίνεται ανήθικο.
Πολλές φορές ένας πόλεμος ξεκινά ως άμυνα εκείνου που δέχτηκε επίθεση. Ωστόσο, αναρωτιέμαι πού τελειώνει η άμυνα του ισχυρού και πού αρχίζει η αλαζονεία του;
Ο Σεφέρης τον Σεπτέμβρη του 41 έγραφε σ' ένα ποίημα του:

«Κύριε, δεν ξέρουμε πώς είμαστε / ό,τι μπορούμε να είμαστε / [...] πώς ανασαίνουμε όπως μπορούμε ν' ανασάνουμε / με μια μικρούλα δέηση κάθε πρωί / [...] // Κύριε, όχι μ' αυτούς. Ας γίνει αλλιώς το θέλημά σου.» (Υστερόγραφο, από το Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β΄).

Αυτή η άγνοια του ανθρώπου και των ορίων του, το ποιοί είμαστε πραγματικά και πού μπορούμε να φτάσουμε ίσως είναι όλη η ιστορία της ανθρωπότητας και μέσα σ' αυτήν το τραγικότερο κομμάτι της: ο πόλεμος σαν μια παράνοια αναπόφευκτη που επαναλαμβάνεται.

Λ.Μ: Το πρώτο μέρος της ποιητικής σας σύνθεσης που αφορά τον Τρωικό Πόλεμο αρχίζει μ' ένα διάλογο ανάμεσα στην Ιφιγένεια και στην Ωραία Ελένη. Τι αντιπροσωπεύει η Ιφιγένεια σ' αυτόν τον πόλεμο, αλλά και σε κάθε πόλεμο; Ένα εξιλαστήριο αθώο θύμα;

Ε.Μ.: Η Ιφιγένεια είναι το πρώτο θύμα του Τρωικού Πολέμου και ανήκει στον άμαχο πληθυσμό. Είναι ένα αθώο κορίτσι, που καλείται να πληρώσει με τη ζωή της τη φιλοδοξία του πατέρα της, τον δόλο των ηγετών και την ανυπομονησία του στρατού. Άραγε δεν είναι διαχρονική η προσωπική της ιστορία;
Βλέπει αυτό που έρχεται καθαρά γιατί είναι αθώα. Όμως δεν μπορεί να το ανατρέψει. Η εξουσία δεν είναι στα χέρια των αθώων.
Στο ποίημα «V. τ' άκαμπτα πένθη» λέει:

«μεγάλες οι ελπίδες ολέθρια η δάδα - τα έθνη
στον πόλεμο αυτό με ορμή θα εισέλθουν
στη μήτρα της φωτιάς τα πάθη θα σφυρηλατήσουν
τ' άκαμπτα πένθη»

Βλέπει μακριά όχι μόνο γιατί είναι αθώα αλλά και γιατί είναι κοντά στον θάνατο. Και ξέρει πως υπάρχει πένθος που έχει παρηγοριά και πένθος που δεν έχει παρηγοριά. Όταν ο άνθρωπος ξεπερνά το όριο, το όριο της ανθρωπιάς, όταν γίνεται απάνθρωπος, τότε το πένθος γίνεται άκαμπτο, δεν έχει λύτρωση.

Λ.Μ: Όλα τα πλάσματα στη ζωή κάνουν ότι μπορούν για να διεκδικήσουν την επιβίωση τους, ακόμα και το πρόβατο για το χορτάρι είναι σαρκοφάγο, ποια είναι η οπτική σας για την αθωότητα, υπάρχει;

Ε.Μ.: Το χορτάρι είναι τόσο ταπεινό που προσφέρεται στο πρόβατο αυτονόητα. Και το πρόβατο τόσο αθώο που τρέφεται με ό,τι ταπεινά του προσφέρεται. Θέλω να πω ότι στον θαυμαστό κόσμο της δημιουργίας υπάρχει η αθωότητα και η ενοχή σαν σύμπνοια ή σαν παράβαση αντίστοιχα ενός θεϊκού Νόμου. Στο βάθος της ψυχής μας πάντα ξέρουμε πότε είμαστε αθώοι και πότε ένοχοι, αλλά δεν θέλουμε να δεχτούμε αυτήν την αλήθεια, γιατί αν την δεχτούμε ερχόμαστε σε σύγκρουση με τις επιθυμίες και τα ένστιχτά μας που κι αυτά, όπως κι η αλήθεια, είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας.

Τα ζώα και τα σαρκοφάγα φυτά -λίγα αλλά υπάρχουν- σε σύγκριση με τον άνθρωπο είναι αθώα γιατί κινούνται βάση ενστίκτου, ενώ ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που έχει συνείδηση του τι είναι θεμιτό, τι αθέμιτο, ποια είναι το όρια της δικαιοδοσίας του. Γιατί είναι εν δυνάμει δημιουργός, δηλαδή ένας μικρός θεός. Αυτό τον καθιστά ένοχο. Άλλωστε η συμπεριφορά των ζώων δεν έχει τη δύναμη της μαζικής καταστροφής ούτε τον εφιάλτη του παραλογισμού που μπορεί να έχει η «εκτροπή» της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Τελικά πιστεύω πως η αθωότητα είναι συνυφασμένη με τον Παράδεισο και η έλλειψή της με την απώλειά του. Στο βαθμό που ο άνθρωπος ξαναβρίσκει τον πρωταρχικό του προορισμό μέσα στη δημιουργία του κόσμου, ίσως τότε μόνο ξαναβρίσκει και την αθωότητά του. Και μαζί μ' αυτόν ημερεύει κι όλη η φύση γύρω του. Παράδειγμα οι Άγιοι όλων των αιώνων που είχαν τέτοια εναρμόνιση με το περιβάλλον ώστε να μετατρέπουν τα άγρια θηρία σε αρνάκια. Όπως ο Άγιος Γεράσιμος ο Ιορδανίτης, τον 5ο αιώνα, που είχε βγάλει ένα αγκάθι από την πατούσα λιονταριού και από τότε τον ακολουθούσε παντού σαν αρνί, ο Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ, τον 18ο-19ο αιώνα, που τάιζε αρκούδες, ο σύγχρονος Άγιος Παΐσιος που τάιζε φίδια σαν να ήτανε οικόσιτα ζώα και τόσοι άλλοι.

Λ.Μ: Το πρώτο μέρος του ποιητικού σας βιβλίου αναφέρεται σε πρόσωπα του Μύθου, το δεύτερο μέρος στην πρόσφατη Ιστορία, στην Μικρασιατική Καταστροφή. Πιστεύετε ότι ο Μύθος και η Ιστορία κάπου συναντώνται;

Ε.Μ.: Ναι, γιατί τα τραγικά πρόσωπα είναι διαχρονικά και η ιστορία τους επαναλαμβάνεται.
Ο Μύθος αναφέρεται σε διαχρονικά τραγικά πρόσωπα με συγκεκριμένα βιώματα. Κι αυτό που κατανοεί καλύτερα ο άνθρωπος είναι αυτό που βιώνει. Όταν μιλάμε για την ιστορία συγκεκριμένων προσώπων αναφερόμαστε σε βιώματα που μπορεί να έχουμε νιώσει κι εμείς, σε κάτι οικείο και κοντινό δηλαδή. Όταν μιλάμε για ιστορικά γεγονότα λειτουργεί περισσότερο η κρίση, είναι κάτι πιο μακρινό.

Ακούγοντας την μητέρα μου να διηγείται αυτά που είχε ζήσει στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, συνειδητοποίησα σιγά σιγά πως οι ψηφίδες της Ιστορίας είναι ουσιαστικά οι εμπειρίες των ανθρώπων φιλτραρισμένες από την αντικειμενική διάσταση των γεγονότων.
Τα βιώματα των τραγικών προσώπων, της Ιφιγένειας, του Φιλοκτήτη, του Αίαντα, της Εκάβης, αλλά και της Ωραίας Ελένης που συνθέτουν τον Μύθο, συναντούν την Ιστορία μέσα από τη διαχρονικότητά τους. Κάποτε αυτό που καθιστά ένα πρόσωπο τραγικό, αν μάλιστα κατέχει εξουσία ή είναι μέσα σε θύλακα εξουσίας, συνδέεται με την τραγωδία μιας ολόκληρης φυλής, ενός έθνους.

Λ.Μ: Ο τίτλος που δώσατε στο βιβλίο σας «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ» και ο υπότιτλος «Ο κύκλος των ωρών» πώς συνδέονται;

Ε.Μ.: Ο τίτλος «Μικρά Ασία» και ο υπότιτλος «Ο κύκλος των ωρών» έχει μια χωρική και μια χρονική αναφορά αντίστοιχα. Ως τόπος η Μικρά Ασία έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα όχι μόνο για εμάς τους Έλληνες, αλλά και παγκόσμια, αφού ο μύθος του Τρωικού Πολέμου έχει ενσωματωθεί στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας. Δεν είναι τυχαίο που ο Χέμινγουεϊ, μα και άλλοι πολεμικοί ανταποκριτές της εποχής, συνέδεσαν την Μικρασιατική Καταστροφή με τον Τρωικό Πόλεμο. Επί πλέον έχει και μια ιδιαίτερη συμβολική σημασία γιατί οι επτά πρώτες εκκλησίες της Αποκάλυψης του Ιωάννη ιδρύθηκαν εκεί.

Από την άλλη «Ο κύκλος των ωρών» αναφέρεται στην αλληλοδιαδοχή των ρόλων ανάμεσα στους νικητές και στους ηττημένους και κατ' επέκταση στην Ύβρη και στη Νέμεση. Η Ύβρις ακολουθείται από τη Νέμεση με μια νομοτέλεια που μοιάζει αδιάσπαστη όπως ένας κύκλος. Στις αρχαίες τραγωδίες ο κύκλος αυτός ήταν περίκλειστος και μόνο με την παρεμβολή της θεϊκής εξουσίας ή μ' ένα τέχνασμα, μ' έναν από μηχανής θεό, μπορούσε να υπάρξει κάποια έκβαση. Αντίθετα στον Χριστιανισμό τη λύτρωση από αυτόν τον κύκλο τη δίνει ο ίδιος ο Θεός, ο Χριστός, με την Σταύρωση και την Ανάσταση.

Λ.Μ: Μιλάτε για λύτρωση, ωστόσο η παρηγοριά και η ελπίδα σε ένα μεγάλο μέρος του έργου σας φαίνεται να περνά από αρκετά σκοτεινά μονοπάτια. Πιστεύετε ότι ο αναγνώστης μπορεί να τα αντιληφθεί και να τα εισπράξει εύκολα;

Ε.Μ.: Αυτά τα δύσκολα μονοπάτια είναι συνυφασμένα με την ίδια τη ζωή. Άλλωστε, όπως λέει και ο Αντόνιο Πόρτσια «με λόγια δικά της μιλάει μόνο η πληγή». Και η ποίηση πρέπει να μιλάει μόνο με τα δικά της λόγια για να είναι αληθινή και για να μιλά και στον αναγνώστη.
Δεν λέμε: «Κάθε άνθρωπος έχει τον Σταυρό του»; Κανείς δεν το θέλει, όμως όλοι το ξέρουμε ότι η ζωή του ανθρώπου δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα. Είπατε πριν ότι «αυτά που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό με τους πολέμους στην γειτονιά μας είναι δραματικά» κι αυτό ήδη δηλώνει μια ατμόσφαιρα σκοτεινή, έναν επερχόμενο κίνδυνο.
Τα σκοτεινά μονοπάτια είναι αναπόφευκτα στη ζωή του ανθρώπου γιατί είναι σκοτεινή η καρδιά του, είτε η δική του είτε των γύρω του. Κι ο άνθρωπος τελικά πάντα βρίσκεται σ' έναν πόλεμο είτε με το εαυτό του είτε με τους άλλους.

Ο Γκαστόν Μπασλάρ στο βιβλίο του «Το Νερό και τα Όνειρα» λέει κάπου: «Υπάρχει μια ποιητική του αίματος∙ πρόκειται για ποιητική του δράματος και της οδύνης γιατί το αίμα δεν είναι ποτέ ευτυχισμένο.»
Πραγματικά, αν το αίμα είναι κατά κάποιο τρόπο ο αγγελιαφόρος του υποσυνείδητου, αυτό που μας ενώνει με όσους προηγήθηκαν από τη γενιά μας και με όσους έπονται, δεν μπορεί να είναι ποτέ ευτυχισμένο, αφού κληρονομεί από τον ένα στον άλλον όλη την οδύνη της ύπαρξης. Συγχρόνως όμως χαρίζει κι όλη την ευλογία της ζωής. Κι αυτό μπορεί να το εισπράξει ο αναγνώστης ως χαρμολύπη, θα έλεγα.
Η παρηγοριά και η ελπίδα έγκειται στο ότι αν και η Σταύρωση είναι ένα σκοτεινό πέρασμα, αν δεν χάσει κανείς την αγάπη, αν δεν χάσει κανείς τον εαυτό του, οδηγείται στην Ανάσταση, στη χαρά, στο Φως.

Λ.Μ: Μπορεί η ποίηση να λυτρώσει τον ποιητή ή τον αναγνώστη;

Ε.Μ.: Η χαρμολύπη που είπα πριν είναι σαν μια ζυγαριά ανάμεσα στη μελαγχολία και στην ελπίδα. Και η ποίηση αυτήν τη ζυγαριά παρακολουθεί, πότε γέρνει στη λύπη πότε στην ελπίδα. Βέβαια αν το απόθεμα της θλίψης και της ματαίωσης είναι πολύ μεγάλο τότε η ζυγαριά γέρνει περισσότερο προς τη λύπη.
Πιστεύω πως η ποίηση είναι ένας τρόπος να ξαναζήσεις την εμπειρία, το τραύμα αλλιώς, να συνδιαλλαγείς με το τρομερό τετελεσμένο. Κι αυτό είναι ήδη ένας τρόπος λύτρωσης. Κι αν ο ποιητής μπορεί να το καταφέρει αυτό μέσα στην ποίησή του, τότε σίγουρα μπορεί να μεταφέρει κάτι από αυτήν την εμπειρία και στον αναγνώστη.

Λ.Μ: Αυτήν τη λύτρωση βρήκατε στην ποίηση και την ακολουθείτε πιστά εδώ και αρκετά χρόνια;

Ε.Μ.: Ναι. Σε μια διαδικτυακή συζήτηση που είχα με φοιτήτριες και φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος του ΕΚΠΑ «Πολιτισμικές και Κινηματογραφικές Σπουδές» (καθηγήτρια: Έλλη Φιλοκύπρου) το 2021, όπου είχα την ευκαιρία να μιλήσω και να συζητήσω μ' ένα εξαιρετικά ώριμο ακροατήριο, είχα πει ότι η ποίηση μπορεί να σου δώσει τους μοχλούς κάθαρσης, σ' ένα τραυματικό γεγονός. Να σου αποκαλύψει το υπόβαθρό του όχι μ' έναν ψυχολογικό τρόπο, αλλά μ' έναν βαθύτερο πνευματικό. Ν' ανοίξει έναν ορίζοντα στην ψυχή, μια αυτογνωσία που ξεπερνά οποιαδήποτε αντίστοιχη γνώση που έχει αποκτήσει κανείς με τη βοήθεια της αναλυτικής σκέψης και της ψυχολογίας. Γιατί η ποίηση είναι ένα συμβάν, ένα βίωμα. Φωτίζει ξαφνικά τις αιτίες, τις αφορμές, τα ψέματα, τις αλήθειες. Σε βοηθά να βγεις από τα προσωπεία και να γίνεις πρόσωπο. Αυτό είναι ήδη η αρχή μιας κάθαρσης.

Η αρχαία τραγωδία μάς δίνει ατόφια την κάθαρση είτε με τον από μηχανής θεό είτε χωρίς αυτόν. Η ποίηση μπορεί να δώσει τους μοχλούς της κάθαρσης. Να βάλει μπροστά μας έναν καθρέφτη χωρίς είδωλα. Ν' ανοίξει έναν πνευματικό ορίζοντα. Μπορεί ν' αλλάξει ακόμη και το στίγμα του χρόνου μέσα μας, το φορτίο της μνήμης κι αυτό είναι ήδη μια άλλη έξοδος από το δράμα.

Λ.Μ: Σχετικά με τον χρόνο και το φορτίο της μνήμης που είπατε, στην προηγούμενη ποιητική σύνθεσή σας «Η ηλικία της πέτρας» διαβάζω ένα δίστιχο από το ποίημα «Στην όχθη»:

«Κάθισα σε μια όχθη κι είδα το ποτάμι·
τον χρόνο που κύλησε μέσα μου χωρίς εκβολή»

καταλαβαίνω την ποιητική έκφραση, αλλά διερωτώμαι ποιός είναι ο χρόνος χωρίς εκβολή. Μήπως είναι το ανεκπλήρωτο; Και τι μπορεί να κάνει η ποίηση γι' αυτό;

Ε.Μ.: Η πιο δυνατή στιγμή της ποίησης είναι όταν είναι αποκαλυπτική, όταν στηρίζεται στην ενόραση. Όταν μπορεί ν' ακινητοποιήσει τη στιγμή και να διαστείλει τον χρόνο. Τότε η μνήμη μπορεί να συνδέσει το αίτιο με το αποτέλεσμα αναδρομικά, να «ξαναχτίσει» κατά κάποιο τρόπο το παρελθόν, τη ζωή την ίδια.

Υπάρχει μια ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι, το «Σολάρις» που στηρίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Στανισλάβ Λεμ. Σ' αυτό συμβαίνει το εξής παράδοξο: οι πρωταγωνιστές που πηγαίνουν σ' έναν διαστημικό σταθμό ξαναζούν το παρελθόν τους γιατί ο πλανήτης που είναι κάτω από αυτόν τον σταθμό και μοιάζει μ' έναν απέραντο ωκεανό, δίνει σάρκα και οστά στα πρόσωπα της μνήμης τους. Ζουν, λοιπόν, πάλι τα δραματικά γεγονότα της ζωής τους ξανά με άλλον τρόπο.

Πραγματικά δεν μπορεί να κάνει κανείς τίποτα με το ανεκπλήρωτο όσο παραμένει μέσα του ως ενεργό αίτημα. Όμως πιστεύω πως η ποίηση τελικά και η τέχνη γενικότερα είναι ένα καθαρτήριο λουτρό της μνήμης. Για την ακρίβεια του πόνου που φέρει η μνήμη. Μέσα από την ποίηση μπορεί να ξαναζήσει κανείς το παρελθόν του αλλιώς. Όχι μόνο αναδρομικά, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Κι αυτή η δυναμική μετασχηματισμού του χρόνου να μεταφερθεί μέσα από τη συγκίνηση και τον στοχασμό και στον αναγνώστη.

Λ.Μ: Με βάση αυτό που μόλις είπατε αναρωτιέμαι εάν και η αυτοκριτική θα μπορούσε να είναι επίσης ένα καθαρτήριο λουτρό μνήμης. Κι αν είναι, ποιό είναι το σημαντικότερο δίδαγμα που σας έχει χαρίσει;

Ε.Μ.: Νομίζω πως είναι γιατί η αυτοκριτική είναι ένα απαραίτητο στάδιο της αυτογνωσίας. Αρκεί να μην προσκολληθεί κανείς στα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής του, στις αστοχίες ή στα ανεκπλήρωτα όνειρα και στ' αρνητικά συναισθήματα που προκαλούν, όπως απογοήτευση, αποθάρρυνση, παραίτηση. Δεν είμαστε αλάνθαστοι, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να μην επαναλαμβάνουμε τα λάθη μας.
Είναι μεγάλη τέχνη να μπορεί κανείς να κοιτάζει πίσω, κάνοντας ένα νηφάλιο απολογισμό και συγχρόνως να κοιτάζει μπροστά, δηλαδή να μην χάνει την αισιοδοξία του, την ελπίδα του και τον προορισμό του.
Το σημαντικότερο δίδαγμα που μου έχει χαρίσει είναι η ανεκτίμητη αξία της ανιδιοτέλειας και της αληθινής αγάπης. Γιατί τα έργα αγάπης είναι τα μόνα που αξίζουν, τα μόνα που μένουν και η ανιδιοτελής δημιουργία συμπεριλαμβάνεται σ' αυτά.

Λ.Μ: Από την τελευταία ποιητική σας σύνθεση «Μικρά Ασία - Ο κύκλος των ωρών» διαβάζω ένα απόσπασμα από το ποίημα «Το αγκάθι που μοσχοβολά» που μου αρέσει ιδιαίτερα:

«Αυτή η ψηφιδωτή νεροσυρμή
από αστοχίες κι ανεκπλήρωτα
που ρυμουλκεί ένα ανεμόδαρτο πέλαγος
αυτό το φιλί από σμαράγδι αδώρητο
που λάμπει στο στόμα μα δεν γίνεται λόγος
ούτε γέφυρα να διασχίσεις
τη ματαιότητα των ημερών
είναι οι τρόποι της αγωνίας
κι οι τρόποι της αγάπης»

Τελικά τι είναι η αγάπη; Ένα αγκάθι που μοσχοβολά, που δεν μπορεί όμως να μας βοηθήσει όσο πρέπει στα δύσκολα της ζωής;

Ε.Μ.: Η αγάπη μπορεί να μας βοηθήσει σε όλες τις δυσκολίες της ζωής αρκεί να είναι αληθινή αγάπη. Ποιά είναι όμως η αληθινή αγάπη; Το περιγράφει έξοχα ο απόστολος Παύλος στην Α΄ Επιστολή του προς Κορινθίους, στον υπέροχο ύμνο της αγάπης, όπου λέει τι δεν είναι η αγάπη και τι είναι ή μάλλον πώς πράττει η αληθινή αγάπη:

«Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον....Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη ου ζηλοί, ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου ζητεί τα εαυτής, ου παροξύνεται...πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει».

Αγαπούμε όμως έτσι; Χωρίς καμιά ιδιοτέλεια, χωρίς να προβάλουμε το δίκιο μας, χωρίς να ζηλεύουμε, χωρίς να διεκδικούμε τον άλλον σαν να είναι το αντικείμενο του πόθου μας, σαν να μας ανήκει; Συνήθως η αγάπη μας έχει πολλά «μικρόβια» ιδιοτέλειας, δεν είναι αληθινή, γι' αυτό δεν βοηθά ούτε εμάς ούτε τους άλλους όταν έρχονται τα δύσκολα.

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι εμβάθυνε με εξαιρετικό τρόπο στο θέμα της αγάπης. Στο βιβλίο του «Σμιλεύοντας τον χρόνο», λέει κάπου ότι το νόημα της αγάπης έγκειται στη θυσία. Κι ότι η αγάπη μονάχα μπορεί να αντιπαραταχθεί στον κυνισμό και στο ηθικό κενό που δηλητηριάζει τον σύγχρονο κόσμο, «παρόλο που δεν ξέρουμε πια πώς να αγαπάμε», όπως λέει.

Πιστεύω ότι η αγάπη, με την έννοια της ανιδιοτέλειας και της αυταπάρνησης, μάς προσφέρει μια αίσθηση γαλήνης κι ενότητας με τους γύρω μας και γενικά με το περιβάλλον μας.
Στο «Άσμα Ασμάτων» ο ποιητής λέει:

«είναι δυνατή η αγάπη σαν το θάνατο / και σκληρός ο πόθος σαν τον άδη∙»

(μεταγραφή του Σεφέρη). Είναι τρομερή αυτή η αντίφαση. Σαν να περιγράφει την τραγωδία του ανεκπλήρωτου έρωτα, την διελκυστίνδα ανάμεσα στην αγάπη και στο πάθος. Κάποιες φορές όμως η αγάπη είναι πιο δυνατή και από τον θάνατο.

Λ.Μ: Οι στωικοί έλεγαν ότι ο άνθρωπος με την γέννηση του φοβάται τον θάνατο, άραγε μπορούμε στην διάρκεια της ζωής μας να «ξορκίσουμε» τον φόβο του θανάτου;

Ε.Μ.: Πιστεύω πως η αληθινή αγάπη είναι το μόνο «ξόρκι» του φόβου του θανάτου. Αυτός που αγαπά αληθινά δεν φοβάται τίποτα ούτε και τον θάνατο∙ «φόβος ουκ έστιν εν τη αγάπη, αλλ' η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον», λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης (Α΄ Ιωάννου). Αλλά είναι πολύ δύσκολο να φτάσει κανείς σ' αυτήν την τέλεια αγάπη. Ίσως μόνο οι Άγιοι το καταφέρνουν. Γιατί η αγάπη μας, όπως είπα πριν, έχει πολλά «μικρόβια» ιδιοτέλειας. Αγαπούμε με προϋποθέσεις ή μέσα από τα πάθη, τις επιθυμίες, τα συμφέροντά μας. Μέσα από τον εγωισμό μας. Η αγάπη μας φιλτράρεται κατά κάποιο τρόπο από το «Εγώ» μας και αποδυναμώνεται.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως αυτός που αγαπά δεν υποφέρει όταν χάνει ένα αγαπημένο πρόσωπο. Είμαστε άνθρωποι με συναισθήματα, πονάμε στην απώλεια, αλλά άλλο ο πόνος κι άλλο ο φόβος.

Σε κάποιο ποίημα του ο Βύρων Λεοντάρης αναρωτιόταν: «Ένα ολόκληρο θάνατο πώς θα τον περάσουμε;» («Εν γη αρμυρά»). Ίσως τελικά να ζούμε πολλούς «θανάτους» μέχρι την έξοδό μας από αυτήν τη ζωή. Με την έννοια του φόβου και της φθοράς.
Ο φόβος με την έννοια της βασανιστικής αγωνίας είναι μια φυλακή. Ενώ ο πόνος μπορεί να μετασχηματιστεί μέσα από την ποίηση και την τέχνη γενικότερα. Γιατί η αληθινή τέχνη μάς ανοίγει ένα ορίζοντα πνευματικό πέρα από τη φθορά. Είναι ένα παράθυρο στην αιωνιότητα. Μας βοηθά να προσεγγίσουμε το μυστήριο της ζωής και του θανάτου∙ το μυστήριο της ψυχής μας.
Στην προηγούμενη σύνθεσή μου «Η ηλικία της πέτρας» στο ποίημα «Ένα ελαφρύ βήμα» λέω:

«Η αγάπη σαν ένας Άγγελος με μεγάλα φτερά
είναι πολύ μακριά πολύ κοντά∙ ίσως μέσα μας
Όπως και ο θάνατος∙
αυτή η γύμνια της ψυχής πριν την Ανάσταση»

Η πίστη στην Ανάσταση άραγε δεν είναι επίσης ένα από τα καλύτερα «ξόρκια» του φόβου του θανάτου;

Εύα Μοδινού, σκίτσο με κάρβουνο του Γιάννη Βράνου - 1982

Λ.Μ: Για αυτούς που πιστεύουν σίγουρα ναι. Για τους άλλους όμως πιστεύω ότι εκτός από την αγάπη και η τέχνη μπορεί να βοηθήσει.

Ε. Μ. Σίγουρα μπορεί να βοηθήσει. Τώρα πια το επιβεβαιώνει και η επιστήμη. Έγινε μια έρευνα στην Αγγλία, νομίζω το 2010, στα πλαίσια αντιμετώπισης εκφυλιστικών νόσων όπως η άνοια ή ψυχικών νόσων όπως η κατάθλιψη. Με τη βοήθεια Λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας (f MRI) μελετήθηκε η επίδραση της ποίησης στον εγκέφαλο. Αποκαλύφθηκε πως όσο πιο πολύ άγγιζε το ποίημα το συναίσθημα του αναγνώστη τόσο περισσότερο ενεργοποιούνταν το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου. Δεδομένου ότι το κυρίαρχο ημισφαίριο είναι το αριστερό το οποίο γενικά χρησιμοποιούμε περισσότερο, η ενεργοποίηση και του δεξιού βοηθά στη λειτουργία ολόκληρου του εγκεφάλου. Διάβαζα σ' ένα σχετικό άρθρο ότι έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται ο όρος Poetic medicine (Ποιητική ιατρική!).
Παρόμοια συμπεράσματα υποθέτω υπάρχουν και για τη θεραπευτική επίδραση της μουσικής.

Λ.Μ: Βεβαίως υπάρχουν πολλές μελέτες και έχει πλέον αποδειχθεί ο θεραπευτικός ρόλος της μουσικής. Πείτε μου λοιπόν ποιες μουσικές σας συγκινούν; και ορισμένα από τα τραγούδια που αγαπάτε ιδιαίτερα.

Ε.Μ.: Από κλασική μουσική ιδιαίτερα ο Μπαχ και πιο πολύ τα adagio στα δυο πρώτα Βραδεμβούργια κοντσέρτα. Και η όπερα, ιδίως όταν μου αρέσει και το libretto και φυσικά η Μαρία Κάλλας.
Πολλά ποιήματά μου τα εμπνεύστηκα ακούγοντας μουσική. Λόγω της δουλειάς μου είχα αρκετά επαγγελματικά ταξίδια. Όταν τελείωνα τη δουλειά, άρχιζα την εξερεύνηση στα μέρη που πήγαινα, ακούγοντας μουσική και γράφοντας ποιήματα.

Με συντρόφευσαν σε πολλά ταξίδια μου η μουσική που έγραψε η Ελένη Καραΐνδρου για ταινίες, η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η παραδοσιακή μουσική της Αρμενίας, κυρίως κάποια παραδοσιακά τραγούδια από το SHOGHAKEN FOLK ENSEMBLE, οι MADREDEUS, που στηρίχτηκαν στα παραδοσιακά fados, η υπέροχη CESARIA EVORA, που κι αυτή είχε αφομοιώσει τις πολλές μουσικές διασταυρώσεις της πατρίδας της -το Sodade το έχω ακούσει αμέτρητες φορές ίσως γιατί μου ταιριάζει η χαρμολύπη του- ο ASTOR PIAZZOLA που εξέλιξε το παραδοσιακό tango. Από Έλληνες η Ευανθία Ρεμπούτσικα, οι Χαΐνηδες, οι ερμηνείες της Μαρίας Φαραντούρη, της Νένας Βενετσάνου, της Φλέρυς Νταντωνάκη και πολλοί άλλοι.

Από τραγούδια με συγκινεί βαθιά το νανούρισμα «Κοιμήσου Αγγελούδι μου», σε στίχους Κώστα Βίρβου και μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Είναι στα «Νανουρίσματα» που τραγουδά η Σαβίνα Γιαννάτου σε διασκευή Νίκου Κυπουργού. Κυρίως παραδοσιακά νανουρίσματα μικρασιάτικα και των νησιών και κάποια του Νίκου Γκάτσου - Μάνου Χατζιδάκη. Αυτά τα αναφέρω γιατί φαίνεται ο διάλογος ανάμεσα στην δημοτική ποίηση και τη σύγχρονη στιχουργική κι αντίστοιχα ο διάλογος στη μουσική σύνθεση. Τελικά μου αρέσουν πολύ τα μελοποιημένα παραδοσιακά ποιήματα και για τους στίχους τους που είναι απλοί και ανεπανάληπτοι. Όπως αυτό το δίστιχο:

«Πρόβαλε φέξη τ' ουρανού και στέρηση του κόσμου,
το νου μου και το λογισμό, όπου μου πήρες, δωσ' μου»

αυτό το άκουσα, μαζί με άλλα δίστιχα, από την Αρβανιτάκη στα «Τραγούδια για τους μήνες».
Και το παραδοσιακό των Κυκλάδων «Δεν είναι αυγή να σηκωθώ». Πρόσφατα το άκουσα από την Καίτη Κουλλιά. Μια ερμηνεία που επίσης θυμάμαι είναι της Νένας Βενετσάνου στις «Εικόνες», όπου έχει και αρκετά μελοποιημένα ποιήματα του Σεφέρη, του Ελύτη, του Γκάτσου κλπ. Γιατί μου αρέσει πολύ και η μελοποιημένη ποίηση.

Λ.Μ: Πείτε μας ένα δικό σας ποίημα που αγαπάτε πολύ.

Ε.Μ.: Τα ποιήματα είναι σαν παιδιά. Τ' αγαπά ο ποιητής έτσι και τόσο όσο περισσότερο έχει πονέσει στη δημιουργία τους. Δύσκολο να διαλέξω.
Θα έλεγα «Τ' Όνειρο της Πεντάμορφης» από την ποιητική σύνθεση «Για Πάντα - Ποίηση σε επτά Πράξεις». Το ποίημα αυτό το εμπνεύστηκα από το γλυπτό «Το Παραμύθι της Πεντάμορφης» του Γιαννούλη Χαλεπά. Έχει μεγάλη έκταση όμως και είναι σπονδυλωτό, σε μορφή διαλόγου.
Αντί γι' αυτό θα σας πω ένα τετράστιχο σαν καταστάλαγμα από την ίδια ποιητική σύνθεση:

«Την Άβυσσο δεν τη διασχίζεις οπλισμένος
με Γνώση Δύναμη Εξουσία
μονάχα με του ταπεινού τη γνώμη
πλυμένος μέσα στο Αίμα σου»

Και από την ηλικία της πέτρας το ποίημα «Ευριδίκη».
Θα σας πω τις δυο τελευταίες στροφές του:

«...Σοφά σιωπάς∙
αφήνοντας το γιασεμί να μού μιλήσει
με τ' άρωμά του το πικρό λευκό καθώς βαθαίνει
η νύχτα κι αργοπορώ σκυφτός στον χωρισμό μας

Σοφά σιωπάς∙
τα λόγια χάνονται ξεχνιούνται
ενώ η σιωπή τυραννική στο μεσονύχτι
αιφνίδια καίει την ψυχή καθώς μακραίνεις
σαν Ευρυδίκη ακριβή σαν φάσμα ονείρου»

Λ.Μ: Εξαιρετικά ποιήματα και τα δύο που μόλις διαβάσατε. Φτάσαμε όμως στο τέλος της συνομιλίας μας και θα ήθελα να σας αποχαιρετίσω με κάποιους στίχους από το ποίημα «ύμνος δοξαστικός για τις γυναίκες που αγαπούμε» του Νίκου Εγγονόπουλου.

«Είν’ οι γυναίκες π' αγαπούμε κύκνοι
τα πάρκα τους
ζουν μόνο μέσα στην καρδιά μας
είν’ τα φτερά τους
τα φτερά αγγέλων
τ' αγάλματά τους είναι το κορμί μας
οι ωραίες δεντροστοιχίες είν' αυτές οι ίδιες
ορθές στην άκρια των ελαφρών ποδιών
τους
μας πλησιάζουν
κι' είναι σαν μας φιλούν
στα μάτια
κύκνοι»

Ε.Μ.: Υπέροχο το ποίημα του Εγγονόπουλου. Θα ήθελα και εγώ να σας αποχαιρετήσω με τους στίχους από το ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ, που πιστεύω πως είναι το ωραιότερο ποίημα για την αγάπη:

«Θες με ως σφραγίδα επί την καρδίαν σου,
ως σφραγίδα επί τον βραχίονά σου∙
ότι κραταιά ως θάνατος αγάπη,
σκληρός ως άδης ζήλος∙
περίπτερα αυτής περίπτερα πυρός, φλόγες αυτής∙
ύδωρ πολύ ου δυνήσεται σβέσαι την αγάπην,
και ποταμοί ου συγκλύσουσιν αυτήν.»

Λ.Μ: Υπέροχοι αιώνιοι στίχοι του Σολομώντα, έχουν τραγουδηθεί από το Δημήτρη Ψαριανό και τη Φλέρυ Νταντωνάκη το 1972 σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι σε ένα αριστουργηματικό έργο, πραγματική λιτανεία στην εσωτερική και απόκρυφη ζωή μας, τον μεγάλο Ερωτικό. Παραθέτω εδώ για τους αναγνώστες μας την συγκεκριμένη εκτέλεση.

Ε.Μ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ κ. Μητρόπουλε για την ευκαιρία και τη χαρά της επικοινωνίας μας στο Ραδιόφωνο Τέχνης. Στην εποχή μας, κάθε ανιδιοτελής προσφορά που χαρίζεται με έμπνευση είναι παρήγορη και πολύτιμη.

Επιλογή ποιημάτων

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ – Ο κύκλος των ωρών

Γέρμα

Νυχτώνει∙

οι χάρτες τ' ουρανού στα φτερά της αλκυόνας
η Ιθάκη χαρτογραφημένη στη ράχη της
κι ο σκούρος ψίθυρος της θάλασσας
η ποντισμένη μνήμη των παρθένων νησιών

Αθόρυβα προχώρησε ο όγκος της νύχτας
στην καρδιά μου μια χαμένη ήπειρος
ο νόστος...

Τι έρμα να ρίξω τώρα στον Ωκεανό
για να συνεχίσω το ταξίδι;
Στις αποβάθρες ατσάλινοι γερανοί
φορτώνουν τους αποχωρισμούς
μα κανείς δεν βρίσκει το νυστέρι του καιρού

Μονάχα αυτή η μικρή αλκυόνα ξαφνικά
γεφυρώνει τη σιωπή ─ τον βυθό του χρόνου
σαν να ήταν όλη η ζωή μου αυτή η αστραπιαία
φεγγοβολή στο βλέμμα της∙

αυτό το ματωμένο κι ασήμαντο χνάρι
από μυστικές αποδημίες

Μικρά Ασία Ι - Τρωικός πόλεμος

Ελένη Ι

η εξουσία της ομορφιάς

Είπαν πως ήμουν μια αιχμηρή σιωπή
στον ρόχθο του μεγάλου ποταμού
μες στη ρωγμή του ονείρου
μια φλογισμένη ανεμική
ή η θαλπωρή της λησμονιάς
η μορφή του ανέμου
μες στην καρδιά της παγωνιάς

Είπαν πως ήμουν
κόκκινη έρημος γεμάτη
από τα λεπίδια της φωτιάς
το ανάγλυφο μιας καταιγίδας
φάσμα άπιαστο χρυσό
φιλί που τέντωνε το τόξο της καρδιάς
έως το σεληνιακό νερό
ένα είδωλο σπάνιο
της εξουσίας της ομορφιάς

Είπαν πως ήμουν
το πέτρινο πηγάδι των ωρών
των μελλοθάνατων που διψούν
ο κούφιος θρίαμβος των ηδονών
σ' ένα πεδίο περιώνυμων μαχών

Ποιά ήμουν ποιά είμαι;
Νίκησα έχασα; Ποιός ξέρει;
Αιχμάλωτη στα πάθη των άλλων έζησα
ή μέσα στο δικό μου απατηλό αστέρι;

Ακόμη ψάχνω το σχήμα της ψυχής
στου έρωτα τον δριμύ κυματισμό
σαν σπάνιο μίσχο μιας βαθιάς σιγής

Ποιός μπορεί να φτάσει στο φως
απλά αγαπώντας;

Ιφιγένεια ΙΙ

η ευτυχία

Οι πρώτες ηλιαχτίδες βελονιές στα φοινικόκλαδα
Οχυρωμένη η λύπη ─ πέλτη πολυποίκιλτη
Ραμμένοι οι άνεμοι∙ ο αιθέρας όρθιος επάνω
στον βωμό σαν θίασος ψυχών

Ακονισμένες ήτανε οι πράξεις της γενιάς μου
Άλλος σπέρνει κι άλλος θερίζει στη ζωή

Όμως θυμάμαι τη χλοερή χαρά της Άνοιξης
Εκείνα τα βαθύσκια χρώματα στο πέλαγος
Τον τόρνο του ήλιου να σμιλεύει χιονισμένες
κορυφογραμμές

Το εξαντλημένο σκοτάδι πριν το χάραμα
να διαλύεται πάχνη υγρή ποτίζοντας τη γη
Εύκολα η ευτυχία αλλάζει πρόσωπο
Και οι κύκνοι οι κατάλευκοι γερνούν

Ελένη VΙ

ένα χρυσό φτερούγισμα

Είχε μάτια σαν από θάλασσα νυχτερινή
μαλλιά από φύκια μαγεμένα
Ζώνη πλατιά γύρω από τη μέση με ρόμβους
από σπάνια πετράδια εκθαμβωτικά
Σκορπούσε το φίλντισι του γέλιου ξαφνικά
η ηχώ το επέστρεφε και πάλι αστραφτερό
Όταν ύψωνε τ' όμορφο χέρι της νομίζαμε πως
έλυνε μι' αστραπή που τυραννιόταν στον αέρα
Κοντά της δεν έκλεινε ποτέ η αυλαία του έρωτα
ξοδεμένη

Ένιωθες το φιλί κλειδωμένο στα χείλη της
Αν το ελευθέρωνε θ' αχολογούσε το στερέωμα
Στα χέρια της βάστηξε τον καιρό μας
με τη μορφή της μόνο χωρίς μιλιά
Τώρα δεν είναι παρά το αντιφέγγισμα
κάποιας θολής εικόνας∙
ένα χρυσό φτερούγισμα
στην ταΐστρα της μνήμης μας

Ο κύκλος των ωρών

Το αγκάθι που μοσχοβολά

Αυτή η ψηφιδωτή νεροσυρμή
από αστοχίες κι ανεκπλήρωτα
που ρυμουλκεί ένα ανεμόδαρτο πέλαγος
αυτό το φιλί από σμαράγδι αδώρητο
που λάμπει στο στόμα μα δεν γίνεται λόγος
ούτε γέφυρα να διασχίσεις
τη ματαιότητα των ημερών
είναι οι τρόποι της αγωνίας
κι οι τρόποι της αγάπης

Μα οι νεκροί δεν ξυπνούν
από το παραμιλητό του νόστου μας∙
μακραίνουν ταξιδεύοντας
το ακυρωμένο τους παρόν
τ' όραμά τους που δεν έγινε σηματωρός
στα κοφτερά λιθάρια του καιρού

Τη νύχτα πετρώνουν στους ύπνους μας
με το αγκάθι τους μπηγμένο βαθιά
στη μνήμη να μοσχοβολά ακόμη

Πώς θα επιστρέψουμε στην Ιθάκη
μ' αυτά τα πέτρινα φτερά
μ' αυτό το χωματένιο σώμα;

Μικρά Ασία ΙΙ - Ο ξεριζωμός

Σμύρνη 1922

προς μυρισμόν των νεκρών

Ποια θάλασσα μάς ξέβρασε σε τούτη την ακτή;
Ποια φωτιά μάς σκέπασε με τη στάχτη της;

Χωρίς πατρίδα χωρίς υπάρχοντα χωρίς ελπίδα
σ' εκείνη τη φυγή βαστούσαμε έναν χρυσοκέντητο αέρα
τη μνήμη ενός Παράδεισου που χάθηκε για πάντα

Δεν έχουμε πια ούτε σμύρνα ούτε λιβάνι
Μονάχα η ψυχή μάς έμεινε προς μυρισμόν των νεκρών

η χαίτη των σπαραγμών

Η φλόγα ρίχτηκε στην πόλη σαν σάλπιγγα
της Αποκάλυψης
Ούτε λόγια σοφά ούτε φίλτρα αγάπης πλέον
Μονάχα οι εκατό όχεντρες της ύδρας
η βακχεία των φόνων οι πύρινοι στρόβιλοι

Στα σπίτια στους δρόμους στα σοκάκια
στην προκυμαία παντού τα έπαθλα του θανάτου
Μια καμένη μάνα αγκαλιασμένη με το σπλάχνο της
το βρέφος στα σπάργανα όπως ένα μικρός θεός
τυλιγμένος στον κισσό του
Πιο πέρα δυο μικρά παιδιά απογυμνωμένα
σάβανά τους τα ματωμένα ματόφυλλα της νύχτας
Κι οι σφαγμένες κοπέλες μετά τον βιασμό
τα ξόμπλια της νιότης τους ποδοπατημένα
ατραγούδιστοι ήταν οι γάμοι του Άδη
Η νύχτα άφησε το πηχτό σάλιο της λύσσας
στις ψυχές των ανθρώπων

Ξημερώνοντας ένας σκοτεινός αέρας ξυράφιζε
ανελέητα τα μυτερά απομεινάρια των σπιτιών∙
στα μαύρα κλαδιά των δένδρων
τ' ακροθίνια της αυγής κρεμασμένα

Κανένας φωτολουσμένος άνεμος πια
μονάχα το παγωμένο ξεροβόρι στις καρδιές
Κανένα τραγούδι χορού γιορτινό∙
στις κρόκινες πνοές του ήλιου
μονάχα η χαίτη εκείνων των σπαραγμών

Εξορία

Η θάλασσα των παιδικών μας χρόνων
άφησε έναν άηχο ορίζοντα κάτω από
το δόντι του καιρού την αληθινή μας ώρα

Άφησε έναν έρωτα στιλβωμένο από μια
παράφορη Σελήνη σαν ένα χρυσόνειρο
καρφωμένο στο καμάκι του ψαρά

Όμως ο θάνατος συμβαίνει μόνο την πρώτη φορά
τότε που σπαταλάς σε μια νύχτα όλη την ελπίδα
όλη την αγάπη

Έπειτα μαθαίνεις να ζεις μ' αγκυλωμένα χέρια
εξόριστος στο ναυπηγείο του χρόνου
μαθαίνεις να ταξιδεύεις στην άβυσσο
ν' αγναντεύεις τον χαμένο σου Παράδεισο
να διασχίζεις το μέλλον χωρίς ελπίδα
στην κόψη των ονείρων μελλοθάνατος

Ζήσαμε άραγε ποτέ;
Η θάλασσα των παιδικών μας χρόνων
εκείνη η χαρά που 'μοιαζε αιώνια τώρα
σ' αυτόν τον κονιορτό των ημερών
δεν είναι παρά η θρυαλλίδα μιας στιγμής

Διάψευση

Ι.

Οι ανοιχτές βεντάλιες της στροφυλιάς
πλησίστιες στους θόλους τ' ουρανού
σφύζοντας από φωλιές και νεοσσούς
πάνω στη γλαυκή ράχη της μέρας
και πιο πέρα οι αμμοθίνες τα ήρεμα νερά
οι ψαράδες που ρίχναν τ' αμέριμνα δίχτυα τους

Δροσερή ερχόταν η ανάσα της νύχτας
στο σούρουπο μπαμπακένια η σιωπή
γλυκιά η απαντοχή στην ακροθαλασσιά
ο έρωτας πότε ένα κουκούλι ζεστό
πότε ένας θαλάσσιος δαίμονας εκθαμβωτικός
δελφίνια παίζανε στο μέτωπό του
στους κροτάφους του δαγκάνες οστρακόδερμων
στα ολόξανθα μαλλιά του ανεμώνες του βυθού
γύρω του γύριζαν τα ζώδια

Έπειτα ήρθε η φωτιά κι ο βίαιος άνεμος
έκαψε τη θαλερό σου πείσμα να ζεις
και να πεθαίνεις ταυτόχρονα

Σου άφησε μονάχα μια φρυγμένη μνήμη
το μέλλον ─ σαν κοίτη ξερή από χρόνια

Υστερόγραφο

Αυτή η φωνή

Αυτή η οιστρηλατημένη φωνή σαν σκόνη
που πασχίζεις να την τινάξεις από μέσα σου
ή να σχεδιάσεις κάτι πάνω της μα εκείνη αρνείται
θέλει να μείνει αυτό το ελάχιστο χνούδι
να γίνει ένας χάρτης χωρίς κατεύθυνση
το τοπωνύμιο ενός άγνωστου χρόνου
η αιχμηρή σιωπή των αγκαθιών όταν
πέσει το άνθος

Ή ένας οδοδείχτης στο μέλλον
το απαλό φύσημα μιας ανάσας
το λάλον ύδωρ πηγής που γκρεμίζεται
κι όμως αναβλύζει

Ίσως δεν θέλει να πει κάτι
μονάχα να δείξει μια άδεια καρέκλα μια άδεια θέση
το άδειο παρόν κομμένο στα δυό: χτές - αύριο
την απουσία ακέραιη

Αυτή η οιστρηλατημένη φωνή των νεκρών
υπάρχει έξω από κάθε πραγματικότητα
ανέγγιχτη κι όμως γεμίζει τον χώρο και τον χρόνο
υπενθυμίζει διαρκώς ένα τρομερό όριο
αλυχτώντας στην ψυχή
σαν να είναι ανάμεσα στο πριν και στο μετά
το άρρητο τώρα

Πρόσφατο ακυκλοφόρητο ποίημα
Γέρμα ΙΙ

Μια ρόδινη σιγή πάλλει στο γέρμα
στον όρθρο της σιωπής ηχούνε τ' άστρα
και λάμνει πάνω από τ' αρχαία κάστρα
η κόκκινη Πανσέληνος των ναυαγών

Σαν να φωτίζει την παραφορά της μοίρας
τη σύντομη ζωή που ήτανε μια αιωνιότης
στην άφθαστη τοιχογραφία της νιότης
μα σβήστηκε στη λήθη των καιρών

Μια πύρινη σιγή στ' άδεια πελάγη
αργά σκεπάζονται όλα κάποτε με στάχτη
τα πάθη τα όνειρα οι καημοί τα άλγη
τ' απόνερα της φαντασίας των ποιητών

Που ήθελαν μι' ατόφια ύπαρξη να ζήσουν
στα χέρια του Θεού απλά ν' αφήσουν
του πόνου το βαθύ πανάρχαιο έρμα
αυτό που κάνει τη ζωή σαν ένα ψέμα

Αρχαία ναυάγια φωταγωγημένα
η δύση μια ουρά κροκάτη στον αιθέρα
γαλάζιες σπείρες και πουλιά παραδεισένια
διπλό πελέκι νόστου - μνημοσύνη

Πώς άραγε θα τελειώσει αυτό το γέρμα;
Του χρόνου ο τριγμός η αλύτρωτη ώρα
το ζύγισμα της ψυχής ο οίστρος στο αίμα
χιμαιρικό παρόν σπαταλημένο - λησμοσύνη

 Βιογραφικό

Η Εύα Μοδινού γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Μαθηματικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Εργάζεται ως αρχιτέκτων-μηχανικός.

Στο χώρο της ποίησης πρωτοεμφανίσθηκε το 2001 από τις εκδόσεις Εριφύλη του Χρήστου Δάρρα, με την ποιητική συλλογή:
Στιχομυθία
Ακολούθησαν από τον ίδιο εκδοτικό οίκο οι συλλογές:
Το Κοίλο της Σιωπής, 2003,
Εκεί που Τελειώνει... Πρώτο Τετράδιο, 2005.
Εκεί που Τελειώνει... Δεύτερο Τετράδιο, 2005.
Το 2012 από τις Εκδόσεις των Φίλων εκδόθηκε η ποιητική σύνθεση:
Για Πάντα – ποίηση σε επτά πράξεις
Ακολούθησαν από τις Εκδόσεις Γκοβόστη οι ποιητικές συνθέσεις:
Η ηλικία της πέτρας, 2017,
ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ - Ο κύκλος των ωρών, 2022.

Η πρώτη κριτική παρουσίαση της ποίησής της έγινε από τον Βαγγέλη Ψυρράκη στο Τρίτο Πρόγραμμα, το 2001 («Στιχομυθία»). Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη. Η δεύτερη («Το κοίλο της σιωπής») από τον Στράτο Στασινό επίσης στο Τρίτο Πρόγραμμα, ο οποίος ανακάλυψε τυχαία τη συλλογή της σ' ένα βιβλιοπωλείο, γεγονός που την έπεισε ότι η ποίηση είναι μια μποτίλια στο πέλαγος που κάποτε φθάνει στον προορισμό της. Ακολούθησαν κι άλλες τέτοιες ευτυχείς συγκυρίες στο ραδιόφωνο (Δεύτερο Πρόγραμμα, Αθήνα 984, Επικοινωνία FM, Φωνή της Ελλάδας) καθώς και σε έντυπα μέσα.

Δημοσιεύει ποιήματα, δοκίμια, διηγήματα, άρθρα σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά.
Για την ποίησή της έχουν γραφτεί κριτικές σε εφημερίδες και περιοδικά.
Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα ιταλικά.

Στο Διαδίκτυο διατηρεί την ιστοσελίδα: www.evamodinou.gr