Γιώργος Δουατζής

Ποιος τόλμησε να πει
 ότι τα όνειρα δεν ζουν ανάμεσά μας;
 Ποιος ότι δεν μπορεί το πνεύμα μας
 να σεργιανίζει ολόκληρη την οικουμένη;
 Ποιος ότι η υπέρβαση δυνατοτήτων, εαυτού
 είναι τάχα μικρός σκοπός;
 Κάποιοι τολμούν
 αλλά εγώ θα είμαι εδώ
 να διασχίζω πλήρης αθωότητας τον κόσμο
 νήπιο αναλφάβητο
 μπρος στην πληθώρα όσων έχουν γραφεί
 κι όσων δεν γράφηκαν ακόμα
 αμετανόητος, φέρελπις, διψασμένος
 ως κυνηγός του ανέφικτου
 για να το κάνω εφικτό

Γιώργος Δουατζής

Ο Γιώργος Δουατζής ανήκει στους σπουδαιότερους σύγχρονους λογοτέχνες της χώρας μας. Γράφει ασταμάτητα για πάνω από 50 χρόνια με πάθος και αφοσίωση, δημιουργώντας εξαιρετικό λογοτεχνικό έργο και απαράμιλλη ποίηση.

Πλήθος κριτικών κειμένων για το ποιητικό έργο του Γιώργου Δουατζή βρίσκονται στο πρόσφατο βιβλίο των εκδόσεων Στίξις, «Κόκκινο έσταζαν οι λέξεις», με την πρωτοβουλία και επιμέλεια του Γιώργου Ρούσκα, όπως επίσης και στο βιβλίο «Κριτικές προσεγγίσεις (1976-2022) στο Ποιητικό και πεζογραφικό έργο του Γιώργου Δουατζή» όπου περιλαμβάνονται συνολικά ενενήντα κριτικές, από 47 κριτικούς λογοτεχνίας και φιλολόγους, που καλύπτουν χρονικό διάστημα σαράντα έξι ετών (1976-2022). Σύμφωνα λοιπόν με όλους αυτούς τους κορυφαίους λογοτέχνες και κριτικούς η ποίησή του Γιώργου Δουατζή είναι καταιγιστική, συναρπαστική, μεγάλη, άρτια με έντονο περιεχόμενο κοινωνικής προσφοράς.

Το λογοτεχνικό έργο του Γιώργου Δουατζή χαρακτηρίζεται  όχι μόνο απο την ικανότητά του να εμπνέει, αλλά και για την βαθιά του επίδραση στην κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Η ποίησή του έχει ιδιαίτερο ρυθμό με ζωντανή και αντιληπτή απεικόνιση και ισχυρές μεταφορές, προσφέροντας ένα μοναδικό τρόπο αντίληψης του κόσμου γύρω μας. Μας ενθαρρύνει να επιβραδύνουμε, να απολαμβάνουμε κάθε λέξη και φράση, και να σκεφτόμαστε την ομορφιά και τη σημασία ακόμα και των απλούστερων πραγμάτων της ζωής. Η ποίηση του πλέκει αραχνοΰφαντα υφάσματα σκέψης και αίσθησης, προσκαλώντας τους αναγνώστες να εισέλθουν σε έναν διαφορετικό κόσμο για να βιώσουν τον πλούτο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Στη διαδικασία της δημιουργίας ενός έργου, κάθε καλλιτέχνης έχει τη δική του μοναδική προσέγγιση, η αλληλεπίδραση ψυχής και μυαλού παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τελικής καλλιτεχνικής του έκφρασης. Καθώς ο καλλιτέχνης βυθίζεται βαθύτερα στη δημιουργική διαδικασία, τα συναισθήματα διαχέονται στο έργο εμπλουτίζοντάς το με πλήθος στοιχείων αντλώντας εμπειρίες, μνήμες ή φιλοδοξίες για να δώσει στο έργο την τελική του πνοή.

Μελετώντας το έργο του Γιώργου Δουατζή «Χρονογραφίες-Σημειώσεις ημερολογίου», Κάκτος, 2021, θεωρούμε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες τις προσεγγίσεις του για τη δύναμη και τη σημασία της δημιουργίας και της τέχνης.

Ας δούμε λοιπόν τι έχει γράψει ο ίδιος ο ποιητής για αυτό το θέμα μέσα από επιλογή κειμένων του στο πλαίσιο του συγκεκριμένου αφιερώματος.

Οι παρακάτω ζωγραφικοί πίνακες είναι έργα του Γιώργου Δουατζή, που είναι επίσης και εξαίρετος αυτοδίδακτος ζωγράφος. Στο τέλος του κειμένου παραθέτουμε δέκα ποιήματά του, που μας συγκινούν ιδιαίτερα.

Δημιουργία και τέχνη

Μια συνέχεια είμαστε όλοι, στη ζωή, την τέχνη, τη δημιουργία. Κρίκος κι εγώ, μικρός κι αδύναμος σε αυτή τη ροή, με μια σκυτάλη που ήδη την αγγίζουν οι επερχόμενοι.
Τα έργα τέχνης είναι σωτήρια όχι μόνο για τους δημιουργούς, αλλά και για τους αποδέκτες τους. Η τέχνη ρίχνει φως στις πλέον σκοτεινές γωνιές της ανθρώπινης φύσης, της ζωής, που με άλλους τρόπους δεν θα τολμούσαμε να προσεγγίσουμε. Ευλογία η τέχνη, ενισχύει την ελπίδα ότι τελικά δεν είμαστε τόσο μόνοι όσο νομίζουμε.
Μεγαλειώδης η αίσθηση ελευθερίας, του περίκλειστου στον κόσμο του καλλιτέχνη. Οι στιγμές της δημιουργίας είναι χρόνος απόλυτης ελευθερίας. Μόνος αντίπαλος, ο εαυτός του και τα υλικά του: Το λευκό χαρτί, το τελάρο, ο πηλός, το μάρμαρο, η άγραφη παρτιτούρα, που τους καλούν να τους δώσουν ζωή, ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου.

Δεν υπάρχει υψηλότερο από τη δημιουργία.

Ο δρόμος της δημιουργίας τραχύς, μακρύς, δύσβατος, της καταστροφής συνήθως εύκολος και ανοιχτός, σαν μονόδρομος μιας ανθρωπότητας σημαδεμένης από παράνοια σταδιακής αυτοχειρίας, όταν εκλείπουν οι στοχαστικοί, ωθούμενοι απ΄ τους μικρούς σαν άχρηστοι στο περιθώριο της ιστορίας. Κι η τέχνη, μέγα αντίδωρο.

Οι πραγματικά ταπεινοί δεν μιλούν για το έργο τους. Διότι μιλώντας, φωνάζουν είμαι εδώ, ενώ η φωνή του έργου τους - εάν και εφόσον έχει λόγο ύπαρξης- είναι κατά πολύ ισχυρότερη. Η ταπεινή σιωπή δυναμώνει τη φωνή του έργου, την κάνει άσπιλη ελπιδοφόρα ιαχή-αγκαλιά στους ανθρώπους.

Για ποια αίσθηση του χρόνου να μιλήσω όταν με παίρνει ο Μπετόβεν με τους ήχους του και με πηγαίνει τόσο μακριά; Αίσθηση της έννοιας του απείρου. Και μόνο η αίσθηση της κατάργησης των ορίων, δίνει μια υπέροχη αίσθηση ελευθερίας, έστω για τις στιγμές, όπου και η υπέρβαση, η άλλη πραγματικότητα δίχως ορίζοντες. Σαν άυλο στρώμα η μουσική, γέρνω πάνω της και με ταξιδεύει κάθε φορά σε άλλα πρωτόγνωρα μέρη. Σε αυτήν βρίσκω ό,τι μαγευτικό φέρει ο ανθρώπινος εγκέφαλος και την θαυμάζω απεριόριστα.

Το αγελαίο ένστικτο οδηγεί τους ανθρώπους σε κοινά πρότυπα, κοινό τρόπο ζωής, που τον θεωρούν και “σωστό” αφού αυτός είναι αποδεκτός από την πλειονότητα. Ο στοχαστής δεν χωράει στις αγέλες, αισθάνεται κατ΄ επιλογή απόβλητος, δυσφορεί με όσα καταγράφει στον περίγυρο και οδηγείται σε ένα απολύτως προσωπικό είδος μοναχικότητας. Η οικοδόμηση ενός προσωπικού “παράταιρου” συστήματος αξιών επιτείνει τη μοναχικότητα του. Άλλωστε, δεν θα του ήταν δυνατό να αναπνεύσει ελεύθερα στην αγέλη και τον αλόγιστο μιμητισμό που την διακατέχει.

Η τέχνη ξεπετάγεται σωτήρια σε καιρούς κρίσης. Ίσως είναι η ιδέα μου, αλλά βλέπω μέσα στην κρίση που ζούμε έναν οργασμό γύρω μας, στο θέατρο, τη μουσική, τη ζωγραφική. Έχω την εντύπωση ότι υπάρχει οργασμός σε όλες τις μορφές τέχνης. Αυτή η κρίση των τελευταίων χρόνων έβγαλε πράγματα από την ψυχή των ανθρώπων, κυρίως των νέων κι αυτό είναι παρήγορο φως ελπίδας.

Κάθε έργο, όπως κάθε άνθρωπος, είναι μοναδικό. Η μοναδικότητα όμως, δεν προσδίδει απαραιτήτως αξία. Η ποιοτική αξία οικοδομείται σταδιακά, δεν χαρίζεται. Θέλει πειθαρχία, κάματο, ενδοσκοπήσεις, κουράγιο και κυρίως αγάπη.
Κανείς δεν μπορεί να βοηθήσει έναν δημιουργό στην επίτευξη του στόχου του, όπως η τελική μορφή ενός βιβλίου ή ενός καλλιτεχνικού έργου. Μόνος, μοναδικός, μόνον αυτός...

Ο δρόμος της τέχνης για την κατανόηση του εαυτού, του κόσμου, των ανθρώπων, είναι πολύ πιο ευρύχωρος και απολαυστικός, παρότι σκληρότερος.

Καταφυγή στην τέχνη

Κάθε μορφή τέχνης καλύπτει ανάγκες, σε όλους τους ανθρώπους. Τέχνη είναι ένα πολύ απλοϊκό λαϊκό, δημοτικό τραγούδι. Ο μοναχικός βοσκός έχει ανάγκη να παίξει φλογέρα, τραγουδάει μόνος του, αυτοσχεδιάζει. Ο απλός άνθρωπος, ο... ακαλλιέργητος, δημιουργεί. Η δημιουργία τέχνης είναι ανάγκη σύμφυτη με την ανθρώπινη υπόσταση, εξού η καταφυγή του ανθρώπου στην τέχνη στις δύσκολες περιόδους της ζωής. Ας θυμηθούμε τι έγινε στη διάρκεια της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα. Ξεπέταγμα λογοτεχνίας, μουσικής, Ποίησης. Τόσο, που πολλοί συγκριτικά βρίσκουν την εποχή μας στείρα.

Οι μεγαλύτερες ανατροπές στην ιστορία, ατομικές ή συλλογικές, είχαν ως συνδιεγερτικό ή συνακόλουθο συστατικό την τέχνη. Από τις επαναστατικές μουσικές, τις ζωγραφιές, τους χορούς, τα αγάλματα, τις παραστάσεις ως τη μεγάλη Ποίηση. Άλλωστε, κάθε μορφή τέχνης είναι από τη φύση της ανατρεπτική, επαναστατική, αντιεξουσιαστική.

Ο πολιτισμός, η μόνη διέξοδος, με τον χρόνο παραλλάσσεται σε επίπεδο μέσων έκφρασης, όχι σε επίπεδο ουσίας και περιεχομένου. Στην καθημερινότητα, φοράμε το καθέκαστα προσωπείο, συναλλασσόμαστε, ζούμε στη ζούγκλα, του ποιος θα φάει τον άλλον. Έρχεται όμως η ώρα, που συζητώντας με τον μέγα εαυτό μας τις νύχτες βλέπουμε ότι υπάρχουν συναισθήματα, δάκρυα, αγάπη, συγκίνηση, πόνος, απώλεια, όλα τα ανθρώπινα. Και τότε, η μοναδική καταφυγή, είναι στα προϊόντα του πολιτισμού, σε ένα βιβλίο, ένα τραγούδι, μια θεατρική παράσταση, μια ταινία.

Η τέχνη δίνει μια νέα όψη της πραγματικότητας. Ώσπου να έρθει το νέο έργο τέχνης να δώσει μίαν άλλη νέα όψη, ήδη η προηγούμενη αποτελεί μέρος της υπάρχουσας πραγματικότητας, της οποίας νέα όψη θα δώσει το επόμενο έργο τέχνης κ.ο.κ. Κι έτσι, θα διαιωνίζεται μια διαρκής ιδιότυπη καταγραφή του σπαράγματος, των συναισθημάτων, της εσώτερης ζωής, των οραμάτων του καλλιτέχνη, ο οποίος αν δεν ένιωθε ταγμένος στην τέχνη του, ίσως δεν θα είχε δικαιολογία ύπαρξης. Ακολουθεί η ανάγκη να μοιράζεται το έργο του με τους ανθρώπους.

Δημιουργός

Μια όψη ευτυχισμένων στιγμών είναι η επαφή με έργα τέχνης υψηλής αισθητικής. Νιώθω να με πλημμυρίζει ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης για τους δημιουργούς τους. Τέτοιες στιγμές, σκέπτομαι πως αποτελεί υποχρέωση κάθε δημιουργού να μοιράζεται το έργο του με τους συνανθρώπους του. Και εκεί, καταρρέει κάθε σκέψη για ματαιοδοξία του δημιουργού, όταν με ευλογημένη απεύθυνση απλώνει το χέρι σε μοιρασιά. Αλλά, και ματαιόδοξα κίνητρα να έχει, δεν με αφορά όταν μπορώ να χαίρομαι, έως ευτυχίας, το αποτέλεσμα. Γι΄ αυτό αγάπησα τους γνήσιους δημιουργούς όλων των μορφών γραφής και τέχνης που μοιράζονται το έργο τους. Από την άλλη, παραπαίω, αναλογιζόμενος την ιδιοτέλεια της σκέψης μου, την αδηφαγία μου και οδηγούμαι ακριβώς στο αντίθετο: Ότι ο δημιουργός δεν έχει καμία υποχρέωση έναντι ουδενός. Το έργο είναι απολύτως δικό του και έχει κάθε δικαίωμα, να αποφασίσει αυτός αν θα το μοιραστεί ή όχι, να το καταστρέψει την αμέσως επόμενη στιγμή της ολοκλήρωσής του, να το διαχειριστεί με όποιον τρόπο αυτός θέλει. Και αποτελεί θρασεία απαίτηση να ζητώ να το μοιραστεί μαζί μου. Μια στερεοτυπική άποψη διαφαίνεται εδώ και οφείλουμε να τη δούμε με τον ανάλογο σκεπτικισμό.

Αν τα έργα των ανθρώπων μπορούν να με ανυψώσουν μέσα από την αισθητική τους, τι μπορώ να πω για τη σπουδαιότητα της ομορφιάς των ανθρώπων, όταν βεβαίως, μπορούμε να τη δούμε. Είναι οι στιγμές που ευλογείς την ανθρώπινη ύπαρξη και τις συγκυρίες που σου χάρισαν αυτές τις ανακαλύψεις. Κι αν στην αισθητική απόλαυση προσθέσεις και την έγερση των αισθήσεων, τότε η συνάντηση δεν έχει διαστάσεις...

Είναι λάθος να θεωρούμε δημιουργούς μόνον όσους παράγουν έργα τέχνης. Οφείλουμε ευγνωμοσύνη σε όλους όσους δημιουργούν, ανοίγουν δρόμο στον πολιτισμό και με τις εφευρέσεις τους κάνουν πιο εύκολη τη ζωή μας. Πολλές φορές μάλιστα, τη σώζουν με τα επιτεύγματα επιστήμης και τεχνολογίας.

Πόσες ταινίες, έργα υψηλής αισθητικής θα είχαμε απολαύσει χωρίς τον κινηματογράφο και την τηλεόραση; Πόσες ζωές θα είχαν χαθεί χωρίς τη διάγνωση και επέμβαση με τα μηχανήματα που διαθέτει η ιατρική; Πόση χαρά σου δίνει η δυνατότητα να βλέπεις μέσα από τον υπολογιστή σου σε πραγματικό χρόνο αγαπημένα πρόσωπα από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά; Θεωρούμε αυτονόητη την ύπαρξη των ευρημάτων του ανθρώπινου μυαλού, χωρίς ποτέ να σκεφτούμε τον κόπο, τον χρόνο, τον ψυχικό κάματο των δημιουργών τους.

Πολλοί, οι περισσότεροι, θα κοιτούσαν με απαξία ένα ποίημα, έναν πίνακα ζωγραφικής ή όποιο άλλο έργο τέχνης, χαρακτηρίζοντάς το άχρηστο, ανώφελο, άνευ αξίας. Με τα ίδια επίθετα και με μεγάλη ευκολία θα χαρακτήριζαν και τους δημιουργούς τους. Είναι οι ίδιοι που, είπαν σε μια γυναίκα “είσαι όμορφη”, θαύμασαν με δέος τον μοναδικό χορό των χρωμάτων ενός σούρουπου, σιγοψιθυρίζοντας, πιθανώς, ένα τραγούδι, το οποίο, όμως, έφτιαξαν κάποιοι... άχρηστοι. Και δεν γνωρίζουν φυσικά ότι η στάση τους αυτή είναι μια έκφραση ανοησίας ή ακόμα και βίας.

Ο δημιουργός είναι εξ ανάγκης μοναχικός. Απομονώνεται συνειδητά αποκρούει την επιρροή των αρνητικών φαινομένων, χωρίς να αγνοεί την ύπαρξή τους. Η έλλειψη αισθητικής, η διάσπαση του κοινωνικού ιστού, η απομάκρυνση των ανθρώπων μεταξύ τους, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η δίψα για κέρδος, όλες οι αρρώστιες της κοινωνίας μας, θυμώνουν τον δημιουργό όπως κάθε ευαίσθητο, στοχαστικό άνθρωπο. Ο θυμός ως δύναμη, δίνει στον δημιουργό ώθηση να παράγει έργο, να αντισταθεί με τον δικό του τρόπο. Κυρίως, λόγω της απόλυτα προσωπικής του ανάγκης να εκφράσει αυτό που νιώθει.
Θέλει κουράγιο η απομόνωση και η παραγωγή πνευματικού έργου. Η δημοσιοποίηση των καρπών του πνευματικού μόχθου θέλει επίσης σθένος, κυρίως για τους ταπεινούς, αποτελεί έκθεση του βαθύτερου εαυτού και συνιστά ουσιώδη προσφορά, ανεξαρτήτως αν προέρχεται από ματαιοδοξία ή από πραγματική ανάγκη μοιρασιάς.

Μόνος. Απολύτως μόνος. Και το λευκό χαρτί πλημμυρίζει γράμματα. Το τίποτα γίνεται κάτι. Το μηδέν πάει να συναντηθεί με το άπειρο. Α, αυτά τα ταξίδια που χαράσσουν το νου τόσο βαθιά... Κι αν αναρωτηθείς γιατί η εκκίνηση, γιατί το ταξίδι, δεν υπάρχει απάντηση. Άλλωστε, αν υπήρχε απάντηση θα χανόταν το μυστήριο της δημιουργίας.

Ένας συνεχής, αδιάλειπτος διάλογος μεταξύ δημιουργών είναι η παραγωγή έργου. Σκυτάλη που δεν φθείρεται ποτέ η δημιουργία.

Πολύ σωστά ο Πικάσο θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή. Η Ποίηση απλώνεται σε κάθε μορφή τέχνης και όχι μόνο στα χαρτιά.

Έμαθα με τα χρόνια ότι απαιτεί πειθαρχία, αφοσίωση, κοπιαστική δουλειά η διαχείριση του ταλέντου. Η προέλευση του;

Κάθε δημιουργός δρα πολιτικά. Ύψιστη πολιτική πράξη, το να δίνεις με έργο μια ψηφίδα πολιτισμού στην κοινωνία, στοιχείο που ενεργοποιεί τη σκέψη, καλλιεργεί την αισθητική, συντείνει σε αφύπνιση, εγρήγορση του νου.

Δημιουργία, βαρβαρότητα, επιβίωση

Η καλλιτεχνική δημιουργία επέζησε στην ιστορία μέσα από πολέμους, βία, αιματοχυσίες, καταστροφές, μέσα από την ανθρώπινη βαρβαρότητα. Υπάρχει, αντάμα με τη ζωή. Το απόγειό της θα το βρούμε σε εποχές πολέμου και ειρήνης, γαλήνης και αναταραχής. Εκεί, στην παραγωγή έργου βρίσκεται η δύναμη, που αντλώντας την οι άνθρωποι μπορούν να πάρουν στα χέρια τους τη μοίρα τους και να σημαδέψουν αυτήν των επιγόνων. Εκεί, βρίσκεται η απαλλαγή από την απειλή και τον φόβο που χειραγωγεί τους ανθρώπους. Εκεί, βρίσκεται η πνευματική ανόρθωση και η πραγματική αγάπη στον άνθρωπο. Αγάπη, αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη θα ήθελα να υπηρετεί η υψηλή τέχνη. Ό,τι ανυψώνει τον άνθρωπο και απεχθάνονται οι εξουσίες.

Μπορεί να υπάρχει δημιουργία με τόσο βαθιά κοινωνική κρίση, τόση βαρβαρότητα; Μπορεί, δεν έλειψαν δημιουργοί και αποδέκτες. Το πρόβλημα του πολιτισμού δεν είναι λίγων εκλεκτών, αλλά ολόκληρων λαών. Ας μας μάθουν κάποτε να διαλέγουμε. Πολιτισμός συσπείρωσης, ανάτασης, μεγαθυμίας, αγάπης ή αδράνειας, αποχαύνωσης, διάλυσης, μίσους;

Και βέβαια υπερασπίζομαι τη διάχυση των πληροφοριών με τις νέες τεχνολογίες και τη δυνατότητα καθενός να εκφράζεται δημόσια μέσα από αυτές. Υπάρχει όμως ένα όμως. Όμως η προφανώς, και καλώς μη ελεγχόμενη διάχυση κάθε λογής μορφών παρα-λογοτεχνίας, παρα-μουσικής, παρα-εικαστικών τεχνών, δημιουργεί ανήκεστο βλάβη στην αισθητική των ανθρώπων.

Όταν προβάλλεται ως ποίημα ένα απαράδεκτο λεξούργημα, ως μουσική ένα ηχητικό ανοσιούργημα, ως ζωγραφική ένα άθλιο χρωματοσυνονθύλευμα, δεν είναι φυσικό οι αποδέκτες (αναγνώστες, θεατές, ακροατές) τέτοιων κατασκευασμάτων να εκλαμβάνουν ως ποίηση, μουσική, ζωγραφική όλα αυτά τα κακουργήματα σε βάρος της αισθητικής; Και ακόμα πιο φυσικό, τελικώς να αποστρέφονται τις έννοιες ποίημα, τραγούδι, πίνακας ζωγραφικής; Η τριβή με κάθε παρα-έργο οδηγεί σε μεγάλες παρανοήσεις και η δυνατότητα συγκρίσεων με γνήσια έργα τέχνης, που θα αποκαθιστούσαν την πραγματική διάσταση των τεχνών, δεν είναι πάντα εύκολη. Δεν μπορούν να μάθουν, αφού δεν γνώρισαν.

Ως και επίσημοι φορείς που μπορούν να καλλιεργήσουν το αισθητήριο των πολιτών, (μουσεία, αίθουσες τέχνης, εκδότες, μέσα ενημέρωσης), ενίοτε ή συνεχώς, προβάλλουν υποπροϊόντα τέχνης ως πραγματική τέχνη, ενισχύοντας την προϊούσα κρίση πολιτισμού.

Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την τέχνη. Μπορεί να εκληφθώ ως ρομαντικός, αλλά μετά την καθημερινότητα, μετά το κυνήγι της επιβίωσης, την ανασφάλεια που ζει ο καθένας, πού καταφεύγει; Σε ένα τραγούδι, σε μια μουσική, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, ακόμα και στο χειρότερο ποιοτικά λαϊκό τραγούδι. Η τέχνη και οι απόπειρες να προσεγγιστεί, μέγα καταφύγιο.

 Χρόνος

Θεωρώ επαναστατικό το να κεντρίζεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος από την υψηλή αισθητική. Αρκεί να συναντηθείς με το έργο τέχνης για να νιώσεις όσα στηρίζουν την αξιοπρέπεια του πολίτη. Πόσοι έφυγαν χωρίς την ουσιώδη αυτή συνάντηση;

Λέγεται ότι η προσέγγιση της τέχνης ξεκινά από την οικογένεια, το σχολείο, τη λεγόμενη ευρύτερη Παιδεία. Κι όμως, άνθρωποι που μεγάλωσαν σε στείρο οικογενειακό περιβάλλον -χωρίς ένα βιβλίο, έναν πίνακα στο σπίτι τους- μεγαλουργήσαν. Ο Αλμπέρ Καμύ, το λαμπρότερο παράδειγμα.
Υπάρχουν τα έργα, κρίνονται, πλησιάζονται ή όχι. Δεν μπορώ να δω πρέπει, καταπιέσεις, ορισμούς, στο πλησίασμα της τέχνης. Τουλάχιστον, οι περισσότεροι(;) άνθρωποι είναι ελεύθεροι να επιλέγουν.

Οι φωνές των ποιητών μας έρχονται από πολύ μακριά και η δύναμή τους δεν έχει να κάνει με φτηνές κραυγές, αλλά με τη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία ζει μόνον μέσα στην ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Η ισχύς δημιουργών και πνευματικών ανθρώπων, είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο υπολογίζουν όσοι την αντιμάχονται. Το έργο τους υπηρετεί τον άνθρωπο, αξίες ζωής και πάντοτε διέσωζε την ανθρώπινη υπόσταση και αξιοπρέπεια. Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν ηττάται, το πνεύμα δεν φυλακίζεται.

Τα μοντέλα, οι ζωγράφοι, οι γλύπτες, κάποτε παύουν να υπάρχουν. Μόνο το έργο τους θυμίζει ότι πέρασαν απ' τον πλανήτη. Όταν φύγουν οριστικά, ίχνη θα είναι μόνον τα έργα, τα μόνα ίχνη.
Έργα μεγάλων εικαστικών προκαλούν εκατομμύρια κόσμου να τα δουν φτιαγμένα ανά τους αιώνες, όπως των Βαν Γκαγκ, Ρέμπραντ και τόσων άλλων. Δεν μπορώ να τους πω τυχερούς. Ποιος, άλλωστε, γνώρισε την αθανασία του;

Βαν Γκογκ. Περιθωριακός, τρελός όσο ζούσε. Μέγιστος δημιουργός μετά τον θάνατό του. Οι... γνωστικοί, πολλές δεκαετίες μετά περιμένουν στο μουσείο του σε ουρές καθημερινά να προσκυνήσουν το έργο του. Εκατομμύρια οι επισκέπτες. Αν ζούσε, θα τον εξοβέλιζαν στο πυρ το εξώτερο...

Μια ασφαλής μέθοδος επαφής με την τέχνη, είναι η επιστροφή στα μεγάλα έργα που νίκησαν τον χρόνο και ζουν χιλιετίες. Μου έλεγε ο φίλος ζωγράφος Μιχάλης Αμάραντος: Πώς να πείσεις κάποιον ότι η άνοστη μεταλλαγμένη τομάτα που τρώει δεν είναι τομάτα, αφού ποτέ δεν γεύτηκε την πεντανόστιμη - εξ αντικειμένου βιολογική - τομάτα που τρώγαμε στα παιδικά μας χρόνια; Όταν λείπει το στοιχείο της σύγκρισης, πώς και γιατί να καταλάβει κάποιος το γνήσιο; Στα έργα των μεγάλων δημιουργών, θα βρει κάποιος την υπέροχη τομάτα με την πραγματική της γεύση.

Η αισθητική είναι ανάγκη, δεν είναι πολυτέλεια. Δεν υπάρχει σπίτι στον πλανήτη, που να μην έχει κάτι διακοσμητικό κρεμασμένο στον τοίχο, ένα κέντημα, μια φωτογραφία, μια σελίδα περιοδικού. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν άνθρωποι χωρίς αισθητική, έχουν όλοι τη δική τους.

Ακούω την Απασιονάτα του Μπετόβεν. Σκέπτομαι ότι μπορώ να βρω ελάχιστα ισοδύναμα της προσωπικότητας αυτού του υπέροχου δημιουργού μέσα στον χρόνο. Μόνον σε κάτι ρωγμές της ιστορίας ξεπετάγονται μορφές σημαντικές, σαν όμορφα ζιζάνια που φυτρώνουν έξω από οργανωμένες καλλιέργειες και θερμοκήπια.

Είναι περιπτώσεις όπου η σωματική φθορά γίνεται πραγματικά ανυπόφορη, ακόμα πιο δυσβάσταχτη και δυστυχώς ο χρόνος αμείλικτος. Ας σκεφτούμε με περισσή συμπόνοια πρωτίστως τους χορευτές, τους τραγουδιστές και λιγότερο τους ζωγράφους, γλύπτες, μουσικούς και ποιητές, που η φθορά χτυπάει όργανα του σώματος, τα οποία είναι άκρως αναγκαία για την τέχνη τους.

Ο ελάχιστα γνωστός Χριστόφορος Διβάρης, μέγας δάσκαλος διακοσμητικού σχεδίου και σχεδιαστής κοσμημάτων, στα υπερ-ογδόντα του έπασχε από τη νόσο Πάρκινσον, αλλά μόλις έπιανε το μολύβι εξαφανιζόταν το τρέμουλο του χεριού. Οι Σαλβατόρ Νταλί και Νόρβαλ Μόρισο, είχαν αύξηση της "µορφοκλασµατικής διάστασης" στο μέσο της ζωής τους, μετά την οποία παρατηρήθηκε μια εξασθένιση καθώς πλησίαζαν τα εξήντα τους. Ο Νταλί διαγνώστηκε με Πάρκινσον στα εβδομήντα έξι του και ο Μόρισο στα εξήντα πέντε. Αλλά, η δίψα για δημιουργία χτυπούσε τα συμπτώματα.

Ο χρόνος μου δίνει μια μικρή αίσθηση φόβου, μήπως και δεν προλάβω να κάνω όσα σχεδιάζω. Ίσως τελικά, είναι μια αστεία δικαιολογία για παράταση χρόνου. Μια ανάγκη δυσερμήνευτη με σπρώχνει να παράγω έργο. Κάθε μέρα η φαντασία σε οργασμό, νέοι σχεδιασμοί, νέες ανάγκες, νέες γραφές. Κι άλλη παράταση; Άκρως απαιτητικός εργοδότης ο εαυτός μου, που επιμένει άσκοπα να αγνοεί τον πανδαμάτορα χρόνο.

 Δεν γνώρισα δημιουργό που πέθανε έχοντας την αίσθηση ότι ολοκλήρωσε τον σκοπό, το έργο, τον προορισμό του.

Πάθος, σκοπός, προσφορά

“Η τέχνη, είναι το πάθος για το όλον. Το αποτέλεσμά της: αταραξία και ισορροπία της ολότητας” λέει ο Ρίλκε στη Διαθήκη του. Εκτός της μεγάλης αγάπης μου για την κλασσική μουσική, λατρεύω τα εικαστικά. Σε κάθε ταξιδι μου στο εξωτερικό αναλώνω όλες τις ώρες σε μουσεία σύγχρονης τέχνης και γκαλερί. Ταξιδεύω, χάνομαι μέσα στα έργα, βυθίζομαι με θαλπωρή στις ανθρώπινες φαντασιώσεις, στα γεννήματα των ευφυών, που κάποιοι ευήθεις ονόμασαν περιθώριο. Κι είμαι πολύ κοντά τους, ζώντας αυτό το πάθος για το όλον του Ρίλκε, πάθος στο οποίο ανενδοίαστα προσφερόμουν.

Όσο πολεμούσα τα στερεότυπα, τόσο έπαιρνα βαθιές ανάσες. Κάποιοι ίσως με πουν αιρετικό. Πόσους γνωρίζετε αλήθεια, που δημιούργησαν και φτερούγισαν την ψυχή μας με το έργο τους, εγκλωβισμένους στα στερεότυπα της εποχής τους σε ό,τι αφορά τέχνη και ζωή;

Δεν επιδιώκω να υπηρετεί κάποιο σκοπό η τέχνη μου. Την υπηρετώ και βγαίνει έργο. Αν αυτό είναι χρήσιμο στους ανθρώπους νιώθω ευτυχής. Δεν κατάφερα ακόμα τόση ταπεινότητα, ώστε να αδιαφορώ για τη διάχυση του έργου μου στους ανθρώπους.

Δεν ξέρω αν είναι έτσι. Αλλά θα μου άρεσε, οι πρώτες μουσικές με τα πρωτόγονα μουσικά όργανα, να ήταν μιμήσεις ήχων της φύσης. Όπως ο άνεμος, η βροχή, τα κύματα, τα κελαϊδίσματα πουλιών, οι φωνές των ζώων. Ξύπνημα της φύσης. Μουσικές της φύσης που ξαγρυπνά τις νύχτες, όλες τις νύχτες.

Η τέχνη θα υπάρχει όσο υπάρχει το ανθρώπινο γένος και από τη φύση της δεν έχει όρια, σε αντίθεση με την περιορισμένη ανθρώπινη ζωή. Η φυσική ζωή του ανθρώπου -όπως λέει ο Πλάτων- είναι το ειδικό, ενώ το γενικό είναι το γένος. Όπως διατυπώνει ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, “με τον θάνατο νικιέται το ειδικό από το γενικό, η ζωή επιστρέφει στην αφηρημένη της γενικότητα. Ο θάνατος περιορίζει τα πάντα, δηλαδή κάθε έκφραση ζωής”. Στο πεδίο της τέχνης ο δημιουργός είναι το ειδικό και το γενικό η τέχνη, εσαεί υπάρχουσα στη συγκεκριμένη της γενικότητα.

Με την έναρξη της δημιουργικής διαδικασίας, σημειώνω τρεις επιβραβεύσεις: 1.Την ανακάλυψη, η οποία δίνει γνώση, αίσθηση νεότητας, δικαιολογία ύπαρξης, και ακολούθως την ικανοποίηση της μοιρασιάς του έργου. 2. Την αίσθηση ότι ανοίγει ο δρόμος για τα επόμενα βήματα στη σκέψη, όπου κάθε βήμα είναι ένα κερδισμένο έδαφος της ζωής έναντι του θανάτου. 3.Την αυταπάτη της μη ματαιότητας, την οποία χαιρέκακα, λες, μου υπομιμνήσκει ο θάνατος. Σκέψου, να τον φοβόμουν κιόλας...

Η προσφορά στο κοινωνικό σύνολο μέσα από έργο είναι πολύ πιο σημαντική από τη συμμετοχή σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα ή συλλογικότητα, χωρίς το ένα να αναιρεί το άλλο.

Επιλογή ποιημάτων του Γιώργου Δουατζή

ΧΑΡΤΙΝΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ - 2021

Δυο μέτρα γης

Το φως μιας αστραπής
η διάρκεια της ζωής
και τρέχουν οι αιώνες
Κι εσύ ισόβια αφελής
αναρωτιέσαι τι ζητούν οι μαριονέτες
που με πολέμους απειλούν
σπορές θανάτου, πόνου, συμφοράς
που αλωνίζουν στεριές και θάλασσες
σπέρνουν μίσος κι απώλειες
μπουκώνουν με στείρες υποσχέσεις
φανατισμένους και ηλίθιους υποτελείς
Ηγετίσκοι αλλόφρονες
έρμαια παραλογισμού
μιλούν για μοιρασιές τού τίποτα
στον κόσμο των θνητών
Ξεχνούν πως τους αναλογούν
—όπως σε όλους μας—
δυο μέτρα γης για να ταφούν

ΧΡΟΝΟΥ ΣΚΙΑ - 2018

…Κοντοστάθηκε, έβγαλε το φθαρμένο από τους αιώνες καπέλο
του με κίνηση ευγενείας και μου ψιθύρισε: «Η συμφιλίωση με
τον ανθρωπισμό είναι ο μόνος δρόμος. Η αδιαφορία σκοτώνει
τον έρωτα, τη ζωή, το μέλλον. Έτσι σκοτώθηκα κι εγώ». Και συ-
νέχισε να περπατά αμέριμνος σαν σύννεφο με χίλια πρόσωπα
Όμως τον πρόλαβα να περιμένει σε μια στάση λεωφορείων
που είχε καταργηθεί από καιρό.
«Μα, πότε και πώς σκοτώθηκες;» τον ρώτησα.
«Δεν γνωρίζεις ότι οι εξάρσεις για το πάθος του απόλυτου
μπορούν μοιραίες να αποβούν, έως θανάτου; Ρώτησε τους
μοναχικούς που δεν ξεδίψασαν ποτέ. Τι θέλεις επιτέλους από
έναν αιώνες σκοτωμένο;» μου είπε γαλήνια κι εξαφανίστηκε
στο πρώτο λεωφορείο στη στάση που είχε από χρόνια οριστι-
κά καταργηθεί
Απορημένος, γύρισα βιαστικά στο εργαστήρι μου και στην
προσπάθεια να γίνω τυχερός φτιάχνοντας γέφυρες στο χά-
σμα πνεύματος κι αισθήσεων, λησμόνησα ο αφελής ότι ο νό-
μος της προσωρινότητας πανταχού και πάντοτε παρών….

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΑΣΚΟΛ - 2016

Γύμνια

Μα, είναι δυνατόν
να πήρε τόσα τραγούδια ο άνεμος;
Δεν σκάλωσε ούτε ένα
σε κείνα τα ευαίσθητα κλαράκια
που με συντρόφεψαν δεκαετίες;
Ήταν άθραυστα και τρυφερά
ώστε να λυγίζουν με την πρώτη αντάρα
πρόθυμα υποκλινόμενα στην ομορφιά
κι εύλογα αναρωτιόμουν
όταν τα λουλούδια σκύβουν τόσο ταπεινά
ποιος να ορθώσει το ανάστημα;
Όμως εκείνοι, παρά τους ισχυρούς ανέμους, ήταν άνθρωποι
τόσο ανώτεροι, πνευματικοί, που τα μαχαίρια τους διάφανα
δεν άφηναν ποτέ ίχνη. Μετά από ετών εξάσκηση έμαθα να
τα διακρίνω ως και μες στο πιο πυκνό σκοτάδι. Έτσι, κατά-
φερνα, προς αποφυγήν, αφενός να διακρίνω ποιοι έκοβαν τις
νύχτες τα τρυφερά κλαράκια, και αφετέρου να βαδίζω προσε-
κτικά, διότι το αίμα γλιστράει πολύ στα βρομερά πεζοδρόμια
του κατά τα άλλα υπέροχου ποιητικού μας άστεως. Ακόμα και
το διάφανο αίμα, πολύ γλιστράει
Και βεβαίως συνεχίζω να ονειροποιώ
με κλωστές καθοδήγησης σε κάθε δάχτυλο
να κινώ με τον φυσικότερο τρόπο
τις ωραιότερες μαριονέτες
να μπαίνω τις νύχτες στα τρίσβαθα
του ύπνου των ανθρώπων
για να δώσω ευδαιμονία
και να πάρω χαρά απ’ τη χαρά τους
να κλέβω κομμάτια ευτυχίας
ως απότακτος ονειροπόλος
που έγινε γνήσιος
και κυρίως άδολος ονειροποιός
Έτσι έτρεχαν παραγωγικές οι μέρες μου
όπως οι σχέσεις των ανθρώπων
όταν τα σώματα παραδίδονται γυμνά το ένα στο άλλο
σαν μεγάλες αλήθειες που δεν θα ειπωθούν ποτέ

Είπε

Και είπε η αγαπημένη στον ποιητή: «Η ζωή είναι σαν
τα ποιήματα που δεν υπάρχουν αν δεν τα μοιραστείς»
Και είπε ο ζωγράφος στον ποιητή: «Μου αρέσει η ποίηση των
λευκών σελίδων και της σιωπής»
Και είπε ο ποιητής: «Ποιος να μου το έλεγε ότι ολόκληρη η
μοιρασμένη μου ζωή θα ήταν ένα ημιτελές γεμάτο σιωπές
ποίημα...»

ΣΧΕΔΙΕΣ - 2012

Κόκκινο

Στάζαν οι λέξεις κάτι κόκκινο
αίμα χρώμα
κάτι κόκκινο έσταζαν οι λέξεις
και το ποίημα έδειχνε αιμόφυρτο
αλλά κι αν ήτανε κρασί
κόκκινο κατακόκκινο
και μεθυσμένο το ποίημα
πάλι αιμόφυρτο θα έδειχνε
σαν το πρώτο παιδικό ποδήλατο
που σκουριασμένο στο υπόγειο
ανακαλεί μνήμες δεκαετιών
κι ακόμα κοκκινίζει τα γόνατα
από παλιές ματωμένες αταξίες
Η Ποίηση είναι
—μην ανησυχείς—
με τη σιωπή της γνώσης
κάνει τα όνειρα αληθινά
κι ας είναι αιμόφυρτα ή μεθυσμένα
και φεύγει
μόνο στην πλήρη αποδόμηση κυττάρων

ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ - 2010

9.

Πώς σε κατάντησαν πατρίδα οι δημοκόποι
πώς...
με περιούσιο λαό χωρίς περιουσία
σε εξαπάτησαν με ψεύτικα φτιασίδια
σε κλείσανε στα τείχη τους
σε αλωνίζουν οι προστάτες
κι έγινες η περήφανη εσύ
τώρα ζητιάνα των βαρβάρων
που της στερήσανε το φως
για να εισπράξουμε έστω αργά
πως δεν υπάρχει πιο μεγάλη ενοχή
από την ανοχή μας
Α, οι δημοκόποι
πατρίδα, πώς...

ΜΗ ΦΕΥΓΕΤΕ ΚΥΡΙΕ ΕΥΧΕΤΗ - 2008

36.

Κάθε πρωί τον φυλάκιζαν.
Εκείνος έφτιαχνε με στίχους σκάλες υψηλές.
Ως τον ουρανό πανύψηλες.
Και κάθε σούρουπο τον έβρισκαν ανάμεσά τους,
να μοιράζει φωτοστέφανα στους αδύναμους

ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ – 2004

Ο ποιητής τη συνάντησε
να ανοίγει δρόμο
με τη μοναδική φωτιά της
σε κείνο το υπόγειο της Μαδρίτης
με καπνούς, κόκκινο κρασί
ήχους πρωτόγνωρους
μυρωδιές που σημαδεύουν
Δεν ξέρει κανείς πού οδηγεί
με το βλέμμα στον ουρανό
τα πόδια στέρεα στη γη
και κείνα
κόκκινα αυτοδύναμα
να στηρίζουν φαντασιώσεις
ομορφιά
αλήθεια
δύναμη
έξαρση
αντάρα
πόνο
Ζωή
που παίζεται σε δυο στιγμές
καθώς τα φονικά
όταν η ιδρωμένη εκδίκηση
λάμπει στο φως του φεγγαριού

ΣΠΟΝΔΕΣ – 2004

Τα ίχνη

Τα ίχνη που άφησες
είναι άυλες εικόνες
Κάποια κύτταρα στα χέρια
Ο απόηχος ενός γέλιου
Ένα τρυφερό άγγιγμα
Μια κίνηση του κεφαλιού
με τα μαλλιά στον άνεμο
Ένα ιδιόρρυθμο βάδισμα περισυλλογής
Το σκούρο του κρυμμένου πάθους
Τα ίχνη που άφησες
είναι ο κοινός θησαυρός
Τον καλύπτει σιωπή
Είναι μυστικός
και γι’ αυτό πολύτιμος
Τον συνθέτουν λέξεις κι εικόνες
Τον φυλάνε άγρυπνα τις νύχτες
η δίψα και η προσμονή
Σπίτι του οι αγκαλιές σε αναμονή
Τα ίχνη που άφησες
είναι εκμεταλλεύσιμα
Τροφή στο απρόσμενο
Δροσιά στα όνειρα
Πρώτη ύλη στους ποιητές της νύχτας
Τραγούδι άδολης έλλειψης
Γιατί και τα πιο μεγάλα όνειρα
είναι σαν τις αλήθειες
Κρύβονται στα απλά πράγματα
Τους αρκεί ένα ζεστό χάδι
για να αποφλοιωθούν
και να δώσουν τροφή
για ολόκληρη ζωή

ΓΡΑΦΤΑ – 1976

Σκοπός

Έβαλα χθες στις παλάμες μου
εκείνες τις ξεχασμένες παρτιτούρες
των ανοιξιάτικων ιεροτελεστιών
συντροφιά όμορφη και ζωντανή
για τους αυριανούς χειμώνες.
Με άφησες εδώ με μια μεγάλη ανάσα
και λέω, όχι
δεν είναι εκείνα τα τυφλά πάθη της νιότης
μήτε τα μάτια
που διαμορφώνουν κατά βούληση τα πράγματα.
Είναι η ήπια αίσθηση συμμετοχής
καρτερεμένη χρόνια έτσι
η ανάπαυση του πολεμιστή είναι
αδιάφορου για τελικούς προορισμούς.
Έτσι γίνηκαν οι φλογέρες πουλιά νυχτερινά
σε πολυάνθρωπα νησιά αποδημούντων.
Τα χρόνια δάχτυλα
μπλεγμένα στα μαλλιά τής αναζήτησης
—πόσο απλά πόσο—
για μια επαναλαμβανόμενη πρόταση
«Τα τραγούδια δεν ήταν ακουσμένα»