Μίλτος Λογιάδης

''Τον Παράδεισο μπορούμε να τον συνδημιουργήσουμε. Ποτέ δεν τον δημιουργεί κανείς μόνος του. Είναι όμως στο χέρι του να έχει την καλή διάθεση και να θέλει ν'αγγίξει τους γύρω του, διότι ο Παράδεισος δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία όμορφη συμβίωση γεμάτη αγάπη και αλληλεγγύη με τους συνανθρώπους σου. Για εμένα αυτό είναι Παράδεισος''- Μίλτος Λογιάδης

Ο Μίλτος Λογιάδης είναι ένας από τους πιο δραστήριους και καταξιωμένους αρχιμουσικούς της γενιάς του. Γεννημένος στην Αθήνα σπούδασε θεωρητικά και πιάνο στο Εθνικό Ωδείο αποσπώντας το πρώτο βραβείο και αριστείο εξαιρετικής επίδοσης. Συνέχισε τις σπουδές του στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου παίρνοντας διπλώματα διεύθυνσης χορωδίας και ορχήστρας καθώς και δίπλωμα Meisterklasse με καθηγητές τους Fritz Schieri, Max Frei, Hermann Michael, επιτυγχάνοντας τον υψηλότερο βαθμό που είχε δοθεί ποτέ από την Ακαδημία. Αναμφισβήτητα, σημαντικό σταθμό στη ζωή του και στην καριέρα του αποτέλεσε η γνωριμία του με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος το 1992 τον προσκάλεσε να διευθύνει την Ορχήστρα των Χρωμάτων. Στην μέχρι τώρα πορεία του στον μουσικό χώρο έχει διευθύνει πολλές σημαντικές ορχήστρες της Ελλάδας και του εξωτερικού κι έχει συνεργαστεί με εξέχοντες καλλιτέχνες. Επιπροσθέτως, το 2004 με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες ηχογράφησε το μεγαλύτερο μέρος των μουσικών έργων που παρουσιάσθηκαν στις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων με την Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου και την Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, ενώ ακόμη συμμετείχε στις τελετές διευθύνοντας τον Ολυμπιακό Ύμνο του Σπύρου Σαμάρα.
Διετέλεσε επίσης καλλιτεχνικός διευθυντής στα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ (2015-2016) και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (2016-2020).
Είναι καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου στο μάθημα Διεύθυνσης Ορχήστρας.

Είχα την χαρά και την τιμή να απολαύσω μία κατεξοχήν ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική συζήτηση μαζί του.

Γ.Ε.:Αγαπητέ κ. Λογιάδη σας καλωσορίζουμε στο Ραδιόφωνο Τέχνης. Είναι ιδιαίτερη χαρά για εμένα και για όλη την ομάδα η παραχώρηση της παρούσας συνέντευξης. Σας ευχαριστώ θερμά!

Μ.Λ.: Εγώ σας ευχαριστώ!

Γ.Ε.:Ποιος σπόρος σας φύτεψε την αγάπη για τη μουσική και τι σας ώθησε εν τέλει να ασχοληθείτε επαγγελματικά με αυτή και ιδίως με τη διεύθυνση ορχήστρας;

Μ.Λ.: Πρόκειται για ένα αμφίδρομο κάλεσμα. Σε καλεί η μουσική, την καλείς κι εσύ. Eπομένως, είναι μια σχέση ζωής, η οποία δεν οριοθετείται απόλυτα. Είναι ένας έρωτας, τον οποίο τον έχεις ήδη μέσα σου. Ο σπόρος δηλαδή υπάρχει ενδεχομένως στο DNA. Εγώ πιστεύω ότι ο άνθρωπος που θα γίνει μουσικός, έχει κατασκευαστεί για να γίνει μουσικός. Όσα ακούσματα και να έχει κάποιος στη ζωή του, αναμφισβήτητα παίζει σημαντικό ρόλο να έχει την γονιδιακή προδιάθεση να ακούει και να αισθάνεται τη μουσική. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνει πολύ καλός ή λιγότερο καλός μουσικός. Το τι ποιότητας μουσικός θα γίνει εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η προσωπική μελέτη, ο δάσκαλος και αρκετούς ακόμη. Πολλές φορές σημαντικό ρόλο έχει και η τύχη. Από εκεί κι έπειτα για το αν θα αγαπήσει κανείς τη μουσική, αν θα γίνει κομμάτι της ζωής του, αν θα θελήσει εν τέλει να γίνει μουσικός, πιστεύω ότι σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό γεννιέται κανείς με αυτό. Είναι προδιαγεγραμμένο.
Όσον αφορά στη διεύθυνση ορχήστρας δεν νομίζω ότι είναι κάτι καθορισμένο εκ των προτέρων. Είναι κάτι που το συναντάς. Άλλο η σχέση με τη μουσική, άλλο η μουσική αντίληψη και το πώς ακούει κάποιος- διότι όλα ξεκινούν από το αυτί- και άλλο το τι θα επιλέξει τελικά. Εγώ δεν γεννήθηκα με την προδιάθεση να γίνω μαέστρος, ούτε έπαιρνα τις βελόνες της μαμάς μου για να υποδυθώ τον μαέστρο. Προέκυψε κάποια στιγμή. Μου άρεσε το πιάνο, από το πιάνο προέκυψε η διεύθυνση χορωδίας και από τη διεύθυνση χορωδίας προέκυψε η διεύθυνση ορχήστρας. Μου τα έφερε η ζωή με αυτό τον τρόπο. Δεν προϋπήρχαν.

Γ.Ε.: Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών σας στο Εθνικό Ωδείο, συνεχίσατε με υποτροφία τις σπουδές σας στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου. Η διαμονή σας στο εξωτερικό, θα λέγατε ότι είχε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, αλλά και του τρόπου σκέψης σας;

Μ.Λ.: Οπωσδήποτε. Όταν φεύγεις από το οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο είναι πολύ προστατευτικό και ιδίως όταν φεύγεις από μία χώρα με ζεστούς ανθρώπους κι ένα φιλικό περιβάλλον που σε στηρίζει και σε τονώνει, αισθάνεσαι σίγουρα ένα σοκ πηγαίνοντας σε μια χώρα με μία άλλη νοοτροπία κι ένα πιο αυστηρό σύστημα εν συγκρίσει με την δική σου. Αυτό όμως σε αλλάζει και με την καλή έννοια, διότι σου δίνει τις απαραίτητες δυνάμεις, ώστε να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες πιο ώριμα. Εμένα δηλαδή με ωρίμασε, με έκανε λίγο πιο σκληρό κατά μία έννοια, χωρίς όμως να χάσω την ευαισθησία μου και την ζεστασιά του να είσαι Έλληνας.

Γ.Ε.: Το 1992 επιστρέψατε στην Ελλάδα κατόπιν προσκλήσεως του Μάνου Χατζιδάκι να διευθύνετε την Ορχήστρα των Χρωμάτων. Θα ήθελα να σας ζητήσω να ανατρέξουμε για μια στιγμή στην ημέρα εκείνη, όπου σας γίνεται η πρόταση αυτή, η οποία θαρρώ ήταν καθοριστική για την μετέπειτα καριέρα σας. Ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση; Ποια τα συναισθήματά σας;

M.Λ.: Καταρχάς, όπως είπατε, αυτό το γεγονός ήταν καθοριστικό. Είχε μεγάλο αντίκτυπο στη ζωή μου. Όσον αφορά στην πρόταση έγινε σε δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο ήταν ένα τηλεφώνημα που έγινε από τον Μάνο Χατζιδάκι, όταν ήμουν στην πόλη Ουλμ στη Γερμανία και συγκεκριμένα στην 'Οπερα όπου εργαζόμουν τότε. Το τηλεφώνημα έγινε για να μου προτείνει να διευθύνω το Φεστιβάλ Καλαμάτας. Να εξηγήσω στο σημείο αυτό ότι το Φεστιβάλ Καλαμάτας ήταν ένας διαγωνισμός τραγουδιού, στα πρότυπα του διαγωνισμού τραγουδιού της Κέρκυρας που είχε οργανώσει ο ίδιος λίγα χρόνια πριν. Πραγματικά μέσα από τον διαγωνισμό αυτό ο Μάνος Χατζιδάκις ανακάλυπτε σπουδαίους τραγουδοποιούς κι εκεί πρωτοεμφανίστηκε και ο Φοίβος Δεληβοριάς. Για εμένα φυσικά ήταν πολύ μεγάλη τιμή να διευθύνω το φεστιβάλ αυτό, όπου προήδευε ο Μάνος Χατζιδάκις. Εκεί λοιπόν με γνώρισε και ήρθε η δεύτερη πρόταση να διευθύνω την Ορχήστρα των Χρωμάτων και να δουλέψω ουσιαστικά ως βοηθός του. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήθελε πάντοτε οι μουσικοί να είναι ευχαριστημένοι και γι'αυτό ήταν και πολύ σωστός στις αμοιβές τους. Για εμένα ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν ένας άνθρωπος που η μουσική του με είχε σημαδέψει από μικρό παιδί. Επομένως, ήταν αυτονόητο ότι θα δεχόμουν την πρότασή του. Επιπλέον, η ορχήστρα των Χρωμάτων την εποχή εκείνη ήταν η καλύτερη ορχήστρα στην Ελλάδα. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι ήταν τεράστια τιμή για εμένα.

Γ.Ε.: Θα θέλατε να μας πείτε τι είναι αυτό που έχει μείνει ανεξίτηλο στη μνήμη και στην καρδιά σας από την γνωριμία και τη συνεργασία σας με τον Μάνο Χατζιδάκι;

M.Λ.: Είναι πάρα πολλά. Ακόμη και σήμερα, η συμπεριφορά του, οι συζητήσεις που κάναμε και γενικότερα η στάση ζωής του περνάνε από το μυαλό μου και πολλές φορές αναρωτιέμαι ''Τι θα έκανε ο Μάνος αν του συνέβαινε αυτό'';. Είναι κάτι που γίνεται συνέχεια. Αρκετές φορές συμβαίνει μάλιστα να διαβάσω ένα άρθρο του που το είχε γράψει παλαιότερα, πριν τον γνωρίσω και προσπαθώ να μπω στην λογική του, να διεισδύσω στην ψυχή του. Για όλους τους συνεργάτες του ήταν φάρος, έδειχνε δρόμο ζωής. Αυτό φυσικά δεν συνέβαινε μόνο στη μουσική, αλλά και στον τρόπο που αντιμετώπιζε τη ζωή. Εννοείται ότι δεν γινόταν αυτό με την μορφή μαθήματος. Έβλεπες την στάση του και προσπαθούσες να παραδειγματιστείς.

Γ.Ε.: Στην μέχρι τώρα πορεία σας στον μουσικό χώρο έχετε διευθύνει πολλές αξιόλογες ορχήστρες κι εκτός συνόρων. Έχετε εντοπίσει διαφορές σε σχέση με τις ορχήστρες της χώρας μας κι αν ναι ποιες είναι αυτές;

M.Λ.: Υπάρχουν και ομοιότητες και διαφορές. Σίγουρα η κάθε χώρα και η κάθε ορχήστρα έχει τον δικό της τρόπο που έχει συνηθίσει να δουλεύει. Υπάρχουν σαφώς διαφορές και από χώρα σε χώρα και αυτό φυσικά έχει να κάνει με την νοοτροπία της κάθε κοινωνίας. Επομένως, δεν έχει να κάνει μόνο με το επίπεδο των σπουδών. Πλέον έχουν διαφοροποιηθεί τα πράγματα δεδομένου ότι τις περισσότερες ορχήστρες στελεχώνουν άτομα που έχουν σπουδάσει κι έχουν ανεβάσει το επίπεδο σε σημαντικό βαθμό. Δεν μιλάμε επομένως για διαφορές όσον αφορά στο παίξιμο που κι εκεί σαφώς εντοπίζονται λόγω του ότι υπάρχουν σχολές κι ακαδημίες που η καθεμία από αυτές έχει την δική της προσέγγιση, ωστόσο οι διαφορές αυτές έχουν αμβλυνθεί τελευταία.
Οι μεγαλύτερες διαφορές θαρρώ ότι εντοπίζονται στην μουσική κουλτούρα των χωρών του δυτικού κόσμου σε ότι αφορά την γνώση που ενδεχομένως φέρουν ως μουσικά ακούσματα, το οποίο λογίζεται ως θετικό για την κλασική και συμφωνική μουσική, ωστόσο μπορεί να μην έχουν τα ακούσματα που έχουν κάποιοι στον δικό μας χώρο, δηλαδή πιο διευρυμένα. Κι αυτό βέβαια έχει ελαττωθεί πλέον μέσω της παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση βλέπουμε ότι εντοπίζεται και σε αυτό τον τομέα, με αποτέλεσμα όποιες διαφοροποιήσεις υπάρχουν να αμβλύνονται. Μπορώ να πω λοιπόν ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις, αλλά δεν είναι τόσο αισθητές όσο ήταν 30 χρόνια πριν.

Γ.Ε.: Τι έχετε κερδίσει ως μουσικός, αλλά και ως άνθρωπος από τις μέχρι τώρα συνεργασίες σας;

Μ.Λ.: Είναι τρόπος ζωής το να ζεις ως μουσικός. Είναι τρόπος ζωής το να κάνεις το επάγγελμα του μαέστρου. Για εμένα δηλαδή δεν είναι ένα επάγγελμα μόνο, είναι ένας τρόπος ζωής με την ευρύτερη έννοια. Έχω δηλαδή μία κοινωνική ζωή με ανθρώπους που αγαπάμε τη μουσική, συμπαράγουμε μουσική, συνδημιουργούμε κάτι όμορφο την ώρα της πρόβας, αλλά και κατόπιν αυτής. Εμένα μου αρέσει με τους μουσικούς να έχω σχέση. Δεν μ'αρέσει δηλαδή να κάνω την πρόβα και μετά να φεύγω. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι με όλους έχω τόση οικειότητα, ωστόσο μ΄αρέσει να δημιουργώ ανθρώπινες σχέσεις. Μ'αρέσει να έχω φίλους. Μ' αρέσει ν'αγαπώ όλο τον κόσμο. Μ 'αρέσει δηλαδή τον Παράδεισο να τον ζήσω τώρα εδώ κι όχι αργότερα μετά θάνατον. Τον Παράδεισο μπορούμε να τον συνδημιουργήσουμε. Ποτέ δεν τον δημιουργεί κανείς μόνος του. Είναι όμως στο χέρι του να έχει την καλή διάθεση και να θέλει ν'αγγίξει τους γύρω του, διότι ο Παράδεισος δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία όμορφη συμβίωση γεμάτη αγάπη και αλληλεγγύη με τους συνανθρώπους σου. Για εμένα αυτό είναι Παράδεισος.

Γ.Ε.: Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε στην επαγγελματική σας πορεία έως σήμερα;

Μ.Λ.: Για εμένα μεγάλη πρόκληση ήταν η πρόσκληση του Μάνου Χατζιδάκι. Λίγο καιρό αφότου με κάλεσε άρχισε ο ίδιος να έχει προβλήματα υγείας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διευθύνω εγώ τις συναυλίες της ορχήστρας και φυσικά το γεγονός αυτό ήταν μεγάλη πρόκληση για έναν νέο 26 ετών, ο οποίος έπρεπε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, έχοντας μπροστά του τους καλύτερους μουσικούς της Ελλάδας και να πρέπει να αντικαταστήσει τον μεγάλο Μάνο Χατζιδάκι. Οπωσδήποτε δεν είναι απλό αυτό. Ήταν μεγάλη πρόκληση, αλλά όπως είπατε κι εσείς οι προκλήσεις μας κάνουν καλύτερους, διότι γνωρίζεις ότι θα ωφεληθείς από αυτό, θα βελτιωθείς, θα εξελιχθείς.

Γ.Ε.: Ένας μαέστρος πρέπει να είναι ακριβής, αλλά κι εκφραστικός. Με ποιον τρόπο δύνανται να συνυπάρξουν αυτά τα δύο χαρακτηριστικά;

Μ.Λ.: H αλήθεια είναι ότι πολλές φορές η ακρίβεια είναι εχθρός της εκφραστικότητας και το ανάποδο. Υπάρχουν τρόποι κι εκεί προκύπτει το ζήτημα πόσο κανείς συνειδητοποιεί και φροντίζει να μην γίνει αυτό. Πρέπει δηλαδή πρώτα να συνειδητοποιήσεις ότι το ένα είναι ικανό να αφαιρέσει το άλλο, οπότε στην περίπτωση αυτή πρέπει να τα ζυγίζει κανείς. Ούτως ή άλλως είναι μία ακροβασία αυτό που κάνουμε διότι προσπαθούμε να πετύχουμε το ιδανικό κι αυτό είναι από μόνο του μία ακροβασία. Στο ιδανικό συνυπάρχουν αυτοί οι δύο κόσμοι, όπως είναι το legato και το staccato. Το απόλυτα συναισθηματικό, το απόλυτα έντονο, οι αντιθέσεις. Γενικά, οι αντιθέσεις, το πόσο θα προσθέσουμε από το ένα και πόσο από το άλλο είναι σαν την γαστρονομία. Ο μαέστρος θα έλεγα ότι είναι σαν ένας μάγειρας που πρέπει να βάλει τη σωστή δόση. Εάν βάλει λίγο παραπάνω θα γείρει προς τη μία πλευρά κι αν βάλει λίγο λιγότερο θα γείρει προς την άλλη πλευρά. Είναι όμως και θέμα επιλογής. Υποστηρίζει κάποιος έναν τρόπο, διότι πιστεύει ότι του ταιριάζει περισσότερο. Προσωπικά κατανοώ την ερώτησή σου, αλλά δεν μπορώ να απαντήσω επακριβώς. Εγώ δεν θα έλεγα ότι ψάχνω να βρω την μέση οδό, διότι θα ήταν βαρετό. Προσπαθώ το αποτέλεσμα που προκύπτει κάθε φορά να είναι ύστερα από επιλογή κι από βαθιά σκέψη.

Γ.Ε.: Σε ποιο βαθμό μπορεί να επέμβει ο μαέστρος στην ερμηνεία ενός έργου;

Μ.Λ.: Αυτή την ερώτηση μπορείτε να την απαντήσετε κι εσείς (γέλια).
Μπορεί να επέμβει σε μεγάλο βαθμό. Για να γίνω πιο σαφής, υπάρχουν δύο ακραίες καταστάσεις, δύο κόσμοι όσον αφορά στην ερμηνεία που μπορεί κανείς να επιλέξει. Σε αυτή την περίπτωση ισχύει πάλι το ότι πρέπει να είσαι καλός ''μάγειρας'' και να αναλογιστείς τι θα επιλέξεις και σε ποια αναλογία. Το ένα άκρο είναι εκείνο που υποστηρίζει τις ακρίβεια, την ιστορική,τεκμηριωμένη ερμηνεία, η οποία θα είναι ακριβώς με τα όργανα της εποχής και όσο πιο κοντά γίνεται στην επιθυμία του συνθέτη. Το άλλο άκρο υποστηρίζει ότι εφόσον ζούμε στο σήμερα, όπου καθημερινά λαμβάνουμε πλήθος μουσικών ερεθισμάτων, διαφόρων μουσικών ειδών (jazz, disco, pop, rock) και σε εντάσεις διαφορετικές από παλαιότερα, δεν είναι δυνατόν να ακούμε όπως άκουγε ο Mozart για παράδειγμα. Η ζωή μας πλέον διακατέχεται από εντάσεις, οι οποίες δεν υπήρχαν την εποχή του Mozart, επομένως δεν ακούμε με τον ίδιο τρόπο, δεν έχουμε την ίδια ευαισθησία. Από τη στιγμή λοιπόν που δεν μπορώ να ακούσω με τον ίδιο τρόπο που άκουγε κανείς την εποχή εκείνη, αποσυνδέομαι από αυτό και το ερμηνεύω όπως μου μιλάει ο Mozart σήμερα, όπως μου μιλάει η μουσική σήμερα. Σαφώς, όπως προανέφερα, πρόκειται για δύο άκρα, τα οποία έχουν δίκιο. Εδώ έγκειται η δυσκολία στο να επιλέξει κανείς τι θα κάνει. Πρέπει να τα ζυγίσει κανείς και τα δύο άκρα με βάση το δικό του κριτήριο, το οποίο βέβαια γυμνάζεται μέσα από πολλά χρόνια ενασχόλησης με αυτό και προσπάθειας για να βρει κανείς ποιο είναι αυτό που τον αγγίζει πραγματικά, ουσιαστικά.

Γ.Ε.: Πώς οφείλει ένας μαέστρος να προσεγγίσει τους μουσικούς; Η προσέγγισή του επηρεάζει το ερμηνευτικό/καλλιτεχνικό αποτέλεσμα;

M.Λ.: Όπως ανέφερα προηγουμένως, εγώ επιθυμώ να έχω καλή σχέση με τους μουσικούς. Δηλαδή να βλέπω τον μουσικό και να χαίρομαι που τον βλέπω και να χαίρεται που με βλέπει και να δημιουργούμε κάτι όμορφο μαζί. Βλέπω δηλαδή την ορχήστρα σαν μία επέκταση μίας μουσικής δωματίου. Θεωρώ ότι είναι εύκολο στο επάγγελμα αυτό να κάνεις τον αυστηρό, δεδομένου ότι σου δίνεται αυτή η δυνατότητα. Είναι όμως πολύ πιο δύσκολο να κάνεις τον μουσικό να δώσει την ψυχή του ή να τον αφήνεις ελεύθερο να την δίνει αβίαστα. Το σημαντικό είναι ο μουσικός να μπορεί να λειτουργεί απελευθερωμένα. Μία ορχήστρα καλή θα παίξει ακόμα κι αν ο μαέστρος δεν είναι καλός. Είναι όμως διαφορετικό μία ορχήστρα να παίζει σωστά και διαφορετικό να δίνει την ψυχή της. Ένας μουσικός μπορεί να αντέξει να συναργάζεται με έναν μαέστρο, ο οποίος μπορεί να είναι καλός, αλλά να τον πιέζει, να τον πνίγει, να τον φοβίζει με έναν τρόπο, για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Σε βάθος χρόνου όμως δεν αντέχει. Δεν αντέχει να είναι καθημερινά σε αυτού του είδους την πίεση και την καταπίεση. Αντιθέτως, ένας άνθρωπος, ο οποίος δεν σε διατάζει, αλλά σε καθοδηγεί από μέσα, σε εμπνέει είναι πολύ σημαντικό. Δεν είναι ωραίο να υπαγορεύεις. Δεν κάνουμε αυτή την δουλειά. Ο μαέστρος εμπνέει, αγκαλιάζει. Επιπροσθέτως, δεν πιστεύω και στην ταξική φόρμα της ορχήστρας. Υπάρχει μία ιεραρχία, αλλά όχι ταξική ιεραρχία. Οι μαέστροι που το κάνουν αυταρχικά, πιστεύουν πραγματικά ότι είναι κάτι παραπάνω από τους μουσικούς. Εγώ δεν το πιστεύω αυτό. Απεχθάνομαι την εξουσία στην ορχήστρα. Πιστεύω ότι ο μαέστρος είναι αυτός που θα τους εμπνεύσει και πρέπει να τους πείσει για αυτό. Οι μουσικοί πρέπει να τον εμπιστεύονται.

Γ.Ε.: Η διεύθυνση ορχήστρας αναμφισβήτητα είναι ένα επάγγελμα,στο οποίο κατέχει ουσιαστικό ρόλο η διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα. Πώς μπορεί να διαχειριστεί κανείς τον αστάθμητο παράγοντα που λέγεται άνθρωπος;

Μ.Λ.: Αυτή η ερώτηση συνδέεται άμεσα με την προηγούμενη. Όλα όσα προανέφερα περιλαμβάνουν φυσικά τον ανθρώπινο παράγοντα. Το πώς θα διαχειριστεί κανείς τον ανθρώπινο παράγοντα είναι κάτι που δεν μαθαίνεται στις Ακαδημίες. Μαθαίνεται μέσα από τη ζωή. Προσωπικά ευγνωμονώ κάποιους μουσικούς που όταν είχα φερθεί κάπως ασφυκτικά στην ορχήστρα μου το είπαν. Φυσικά ήμουν κι εγώ ανοιχτός στο να το ακούσω και να το λάβω υπόψιν μου. Πρόκειται για μία αμφίδρομη σχέση, δεν γίνεται διαφορετικά.

Γ.Ε.: O Bernstein είχε δηλώσει ότι ''Η διεύθυνση ορχήστρας είναι ένα από τα πολλά μυστήρια της μουσικής''. Άραγε η μουσική αποτελεί για τον άνθρωπο ένα βιωματικό ταξίδι αποκάλυψης; Πώς μπορεί κανείς να βιώσει αυτό το ταξίδι και τι αποκαλύπτει κατά τη διάρκεια;

M.Λ.: Είναι σαν να μου ζητάς να σου πω τι είναι μουσική. Είναι πάρα πολύ δύσκολη η απάντηση. Είναι μία εμπειρία συντονισμού διαφόρων πραγμάτων. Όταν ακούς δηλαδή μουσική, σίγουρα συντονίζεσαι με ανθρώπους, με πράγματα, με συχνότητες, με συναισθήματα. Είμαστε φτιαγμένοι για να κατανοούμε την μουσική μελωδικά, αρμονικά. Υπάρχει μάλιστα ένας συντονισμός σε ό,τι αφορά και τις περιοχές του εγκεφάλου που κατανοούν την μουσική. Στο σημείο αυτό θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα γιατί κι αυτό είναι ένα θέμα κατασκευαστικό. Δεν είναι παραψυχολογικό. Κάποιος μουσικός είχε πάθει κάποια στιγμή ένα ατύχημα με το αυτοκίνητο και νεκρώθηκε μία περιοχή του εγκεφάλου του, η οποία είχε να κάνει με την αντίληψη της μουσικής. Αυτό, αν αναλογιστεί κανείς, είναι τραγικό. Να ακούς δηλαδή μουσική και να μην μπορείς να την καταλάβεις. Να ακούς θορύβους. Είμαστε λοιπόν κατασκευασμένοι για αυτού του τύπου τους συντονισμούς.

Γ.Ε.: Πιστεύετε ότι υπάρχουν υπερβατικές διαστάσεις στη μουσική;

M.Λ.: Για εμένα το υπερβατικό δεν είναι κάτι ξεχωριστό, παρά μία προέκταση του φυσικού. Πιστεύω πολύ στην επιστήμη και θεωρώ πως οτιδήποτε δεν μπορούμε να το ερμηνεύσουμε και το χαρακτηρίζουμε ως υπερβατικό, απλά βρίσκεται πέρα από τα όρια της τωρινής μας δυνατότητας αντίληψης. Ίσως η μουσική να μπορεί να χαρακτηριστεί ως υπερβατική διότι δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να εξηγήσουμε τον τρόπο που αντιδρούν ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, όταν ακούμε μία συγκεκριμένη μουσική. Για παράδειγμα για ποιο λόγο αισθάνομαι συγκίνηση όταν ακούω ένα σόλο του όμποε και ένταση όταν ακούω ένα σόλο τρομπέτας; Αυτό δεν μπορώ να το απαντήσω. Με αυτή την έννοια είναι υπερβατικό. Δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να το αποκωδικοποιήσουμε.

Γ.Ε.: Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση σας με τον χρόνο;

M.Λ.: Στατική. Νιώθω ότι είμαι 18 για να μην σου πω 16 (γέλια). Νιώθω πολλές φορές σαν μικρό παιδί και ακόμα και την μουσική προσπαθώ να την δω έτσι, σαν ένα παιχνίδι που διαρκεί πάντα.

Γ.Ε.: Σας τρομάζει το άγνωστο;

Μ.Λ.: Δεν με τρομάζει το άγνωστο. Μπορεί και να με προσελκύει πολλές φορές διότι θέλω να το ερευνήσω. Δεν θεωρώ ότι το άγνωστο ταυτίζεται με το επικίνδυνο, με το τρομακτικό. Σε εμένα μπορώ να σας πω ότι ταυτίζεται με το εκλυστικό και με αυτό που θα ήθελα να ανιχνεύσω, να ανακαλύψω. Είναι σαν μία πρόκληση.

Γ.Ε.: Υπάρχει κάποια επιθυμία που θα θέλατε να πραγματοποιήσετε;

M.Λ: Ναι. Επιθυμώ να ζω σε έναν κόσμο πιο δίκαιο, πιο όμορφο, πιο ειλικρινή, πιο αλληλέγγυο. Επιθυμώ να προσπαθήσουμε όλοι να δημιουργήσουμε τον παράδεισο τώρα και στη γη.

Γ.Ε.: Υπάρχει κάποιος στίχος, κάποια φράση που έχετε σαν οδηγό στη ζωή σας και θα θέλατε να την μοιραστείτε μαζί μας;

M.Λ.: Yπάρχει ο γνωστός στίχος του Γκάτσου, τον οποίο όμως ενώ τον έχω συνέχεια στο νου μου θέλω συνεχώς να βαδίζω κόντρα σε αυτόν. Αυτός ο στίχος δεν είναι άλλος από το ''Καληνύχτα Κεμάλ. Αυτός ο κόσμος δεν θ' αλλάξει ποτέ''.Εγώ όμως θέλω πάντα να πιστεύω ότι όλοι θα γίνουμε Κεμάλ και κάποια στιγμή αυτός ο κόσμος θα αλλάξει.

Γ.Ε.: Kύριε Λογιάδη σας ευχαριστώ από καρδιάς για αυτή την τόσο όμορφη συζήτηση που είχαμε. Τα λόγια σας αποτελούν την αφετηρία για παραπάνω συλλογισμό. Αποτελούν τροφή για σκέψη για το Νου, αλλά και τη συνείδησή μας.

Μ.Λ.: Εγώ σας ευχαριστώ θερμά για την ευκαιρία που δίνετε και για τα λόγια σας και σας εύχομαι να συνεχίσετε αυτό το σπουδαίο έργο που κάνετε.