Ζωή Ζενιώδη

''Το να μπει κάποιος πιο βαθιά σε αυτό που ονομάζουμε ύπαρξη και να βρεθεί αντιμέτωπος με τον μεγαλύτερο φόβο, αυτόν του θανάτου, γίνεται πιο ολοκληρωτικά όταν κάποιος συντροφεύεται από τέχνη.'' Ζωή Ζενιώδη.

Η ενσυναίσθηση, το ήθος, το ταλέντο, η επιμονή, η ατέρμονη δημιουργικότητα, το πάθος και κυρίως η αγάπη για τη ζωή και τον άνθρωπο είναι μερικά από τα στοιχεία που την χαρακτηρίζουν. Ο λόγος για την καταξιωμένη μάεστρο και πιανίστα Ζωή Ζενιώδη, η οποία διακρίνεται για τις παθιασμένες κι έντονες ερμηνείες της τόσο σε συμφωνικό, όσο και σε οπερατικό ρεπερτόριο. Εντυπωσιακή είναι η διαρκής παγκόσμια παρουσία της ως μαέστρος, ενώ έχει συνεργαστεί με σημαντικούς οργανισμούς και ορχήστρες όπως η Lyric Opera of Chicago, Santa Fe Opera, Opera Queensland, Opera New Zealand, Opera Southwest, Florida Grand Opera Auckland Philharmonia Orchestra, Christchurch Symphony Orchestra, Orchestra Wellington, Queensland Symphony Orchestra, Bremen Philharmonic, Paris Mozart Orchestra κι έχει εμφανιστεί σε μεγάλους συναυλιακούς χώρους όπως το Carnegie Hall και η Philharmonie de Paris. 

Από το 2016 είναι μέλος του διάσημου Hart Institute of Women Conductors της Όπερας του Ντάλας ενώ στο παρελθόν έχει διατελέσει Principal Guest Conductor του Φεστιβάλ Νέας Μουσικής ''Ασία-Ευρώπη'', Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, Αρχιμουσικός της MOYSA, Καλλιτεχνική Διευθύντρια και Μαέστρος των Alhambra Orchestra και Broward Symphony Orchestra, Μαέστρος στη Florida Grand Opera και στη Frost Symphony Orchestra.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ζωή Ζενιώδη είναι η πρώτη γυναίκα μαέστρος με διδακτορικό στη διεύθυνση ορχήστρας στην Ελλάδα. Έχει επίσης επιλεχθεί ως Mentee της υποτροφίας Taki Alsop για το 2023 με μέντορα την Marin Alsop, ενώ επίσης πρόσφατα, μετά τη συμμετοχή της στο διαγωνισμό ''La Maestra'' στο Παρίσι, επιλέχθηκε ως ένα από τα έξι μέλη της Ακαδημίας ''Maestra''για την περίοδο 2022-2024. Μάλιστα ο διεθνής τύπος αναφέρει χαρακτηριστικά: ''Κατά τη διάρκεια του La Maestra, η Ζωή Ζενιώδη μας κέρδισε διευθύνοντας τη Συμφωνία της Louise Farrenc με μεγάλο θάρρος, αποφασιστικότητα και ευαισθησία.

Είναι μια μαέστρος με μεγάλη αίσθηση της άρθρωσης και πολύ δομημένη. Είναι πολύ χαρισματική και ξέρει πώς να επικοινωνεί αποτελεσματικά με την ορχήστρα και τους σολίστες''. Παρίσι, Μάρτιος 2022, classiquemaispashasbeen.fr.

Οι άμεσες μελλοντικές συνεργασίες της περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων παραγωγές με την Όπερα του Σικάγο, τη Φιλαρμονική της Βρέμης, την Opera Santa Barbara, διάφορες ορχήστρες στη Βραζιλία, την Ορχήστρα της Αβινιόν και την Paris Mozart Orchestra.

Γ.Ε.: Αγαπητή κα Ζενιώδη σας καλωσορίζουμε στο «Ραδιόφωνο Τέχνης». Είναι ιδιαίτερη τιμή για εμένα και για όλη την ομάδα η παραχώρηση της παρούσας συνέντευξης. Σας ευχαριστούμε από καρδιάς.

Ζ.Ζ.: Κι εγώ ευχαριστώ για την πρόσκληση.

Γ.Ε.: Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τη μουσική και ποιοι παράγοντες οδήγησαν στο να ασχοληθείτε επαγγελματικά με αυτή;

Ζ.Ζ.: Η ενασχόληση μου με τη μουσική ξεκίνησε λόγω της γιαγιάς μου που είχε έρθει πρόσφυγας από τη Σμύρνη και γι’αυτήν ήταν δεδομένο ότι θα κάνω γαλλικά, πιάνο και μπαλέτο. Στα 11 χρόνια μου, οι δάσκαλοι μου θεώρησαν ότι έχω το ταλέντο που απαιτείται για να ασχοληθώ επαγγελματικά με το πιάνο. Σε καμία περίπτωση δεν ήταν δική μου επιλογή και επιθυμία σε τόσο μικρή ηλικία, ήμουν όμως από τα παιδιά που τα κάνουν όλα «καλά». Το ταλέντο ήταν προφανές αλλά, όπως καλά γνωρίζουμε, δεν αρκεί ούτε στο ελάχιστο. Δούλεψα πάρα πολύ σκληρά, είχα τετράωρο μάθημα πιάνου σχεδόν σε καθημερινή βάση από τα 11 μέχρι τα 19. Έκανα τεράστιες θυσίες και δεν έζησα όπως τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας μου. Πέρασα πολύ δύσκολες ώρες αλλά, ταυτόχρονα, για προσωπικούς λόγους, το πιάνο και οι ώρες μαζί του μου έδιναν ηρεμία και συγκέντρωση και με προστάτευαν. Η πορεία είχε διαγραφεί. Δεν τέθηκε ποτέ ερώτηση για το αν ήθελα ή αν θα υπήρχε ποτέ η περίπτωση να κάνω κάτι άλλο. Οι πορείες διαγράφονται όχι τυχαία μεν αλλά σίγουρα και από κάποια τυχαία γεγονότα (και αυτό μου έχει συμβεί πάρα πολλές φορές) τα οποία εμείς μετά επεξεργαζόμαστε με σοφία. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με το πώς και γιατί ξεκίνησα διεύθυνση ορχήστρας, αλλά αυτό είναι μία άλλη μεγάλη ιστορία….

Γ.Ε.: Είστε μαέστρος, αλλά και πιανίστα. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία συνύπαρξη του συλλογικού με το ατομικό, της εξωστρέφειας με την εσωστρέφεια; Πώς μπορούν να συνδυαστούν αυτές οι δύο ιδιότητες;

Ζ.Ζ.: Όταν κάποια στιγμή, μετά από πολυετή καριέρα ως πιανίστα, κυρίως τραγουδιστών (άρα, θεωρητικά, έχοντας το πίσω μέρος της σκηνής και όχι το μπροστά) ρωτήθηκα: «μα πώς θα γίνεις μαέστρος; αφού εσύ είσαι η στήριξη και όχι το κέντρο…», απάντησα: «με το να έχω ξανά εγώ όλη την ευθύνη». Αυτό λοιπόν που συνδέει το μέσα και το έξω, την εσωτερικότητα και την εξωτερικότητα, είναι πάντα η ανάληψη ευθύνης. Όλοι μας έχουμε τα πάντα μέσα μας. Και κάθε φορά φωτίζεται άλλη πλευρά. Όταν βρισκόμαστε σε ισορροπία, σε αρμονία και σε επαφή με την επιθυμία μας, τότε μπορούμε κάθε φορά να ζούμε ολοκληρωτικά με όλες μας τις εκφάνσεις. Προσωπικά, φαίνομαι εξαιρετικά εξωστρεφής σε ανθρώπους, αλλά είμαι εξαιρετικά εσωστρεφής τον χρόνο που δεν ''βγαίνω προς τα “έξω”''. Η ζωή μου περιλαμβάνει ατελείωτες ώρες απόλυτης σιωπής, έτσι ώστε να ξεκουράζομαι από την εξωτερικότητα που υποχρεωτικά ζω με το επάγγελμά μου. Κέντρο σε όλα αυτά είναι η ευθύνη και η ελευθερία που δίνει τελικά η ανάληψη ευθύνης.

Γ.Ε.: Ας ανατρέξουμε για μια στιγμή στο παρελθόν και συγκεκριμένα σε εκείνη την πρώτη φορά που κληθήκατε να ανεβείτε στο πόντιουμ. Περιγράψτε μας τη στιγμή εκείνη. Ποια τα συναισθήματα που νιώσατε;

Ζ.Ζ.: Η πρώτη φορά που κλήθηκα να ανέβω στο πόντιουμ συνέπεσε με μια από τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής μου λόγω μίας μεγάλης απώλειας, η οποία είχε συμβεί μόλις 2 ώρες πριν την παράσταση μου. Θυμάμαι να νιώθω σκισμένη εντός μου, να νιώθω αδύνατον το να σκεφτώ, σχεδόν το να υπάρχω και μηχανικά να κινούμαι μέχρι την ώρα της παράστασης. Θυμάμαι να περπατάω με τελείως άδειο νου προς το πόντιουμ, σχεδόν σαν ρομπότ και να ανεβαίνω στο πόντιουμ. Και μετά θυμάμαι να κοιτάω όλη την ορχήστρα και να νιώθω απέναντι μου (σαν να ήμουν άλλη) εμένα, να με κοιτάω από την πίσω πλευρά της σκηνής και να σκέφτομαι ότι αυτή ακριβώς είναι η δύναμη της μουσικής. Eίναι αυτό που για άλλη μία φορά θα με σώσει, είναι η απόλυτη συγκέντρωση που δίνει και που δεν επιτρέπει σε τίποτα και σε κανέναν, ούτε καν στην απώλεια, να νικήσει. Ύστερα θυμάμαι την παράσταση μου, την εσωτερική ηρεμία, τη γνώση του κέντρου μου, τη βεβαιότητα της ύπαρξής μου και της σχέσης μου με τους μουσικούς, το μαζί.

Γ.Ε.: Έχετε πραγματοποιήσει πολλές αξιόλογες συνεργασίες εντός κι εκτός των τειχών της Ελλάδας. Υπάρχει κάποια συνεργασία που σας συγκίνησε, σας γοήτευσε περισσότερο;

Z.Z.: Αν και έχω βρεθεί σε μεγάλους χώρους και με μεγάλες ορχήστρες και είναι συχνά συγκινητικό αυτό, λόγω υψηλότατου μουσικού επιπέδου, αυτό που με συγκινεί απόλυτα και πάντα είναι τα παιδιά. Οτιδήποτε έχει να κάνει με παιδιά και νέους ανθρώπους, είτε είναι συνεργασίες με ορχήστρες νέων, είτε είναι συναυλίες για παιδιά, αυτά με συγκινούν.

Γ.Ε.: Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής σας πορείας έχετε αντιμετωπίσει διάκριση λόγω του φύλου σας; (δεδομένου ότι το επάγγελμα του μαέστρου ήταν κατά παράδοση ανδροκρατούμενο)

Z.Z.: Πέραν κάποιων περίεργων βλεμμάτων από μουσικούς ορχήστρας την ώρα που έχω ανεβεί στο πόντιουμ, που όμως έχουν σταματήσει να είναι περίεργα περίπου μετά από 10 δευτερόλεπτα που έχω ξεκινήσει να διευθύνω, όχι, δεν μου έχει τύχει να αντιμετωπίσω διάκριση. Γνωρίζω πολύ καλά πώς να κάνω πρόβα και πώς να κάνω τη δουλειά μου. Η σκληρή μου εργασία, η τεχνική, η γνώση, η αντίληψη, η δομή, η μουσικότητα, είναι όλα αδιαμφισβήτητα, οπότε δεν υπάρχει χώρος για διάκριση. Σίγουρα όμως υπάρχουν πολλές δουλειές και ευκαιρίες που δεν μου δόθηκαν επειδή είμαι γυναίκα. Γνωρίζω ανθρώπους που προσπάθησαν με διάφορους τρόπους να με φέρουν σε δύσκολη θέση, όπως το γεγονός ότι δεν μου ανανεώθηκε σύμβαση εργασίας λόγω εγκυμοσύνης. Δυστυχώς, υπάρχουν και αυτοί γύρω μας…

Γ.Ε.: Στην μέχρι τώρα πορεία σας στον μουσικό χώρο έχετε συνεργαστεί με πολλές αξιόλογες ορχήστρες του εξωτερικού. Εντοπίζετε διαφορές σε σχέση με τις ορχήστρες στην χώρα μας και αν ναι ποιες είναι αυτές;

Z.Z.: Οι ελληνικές ορχήστρες έχουν εξαιρετικούς μουσικούς αλλά έχουν διάφορα προβλήματα νοοτροπίας και οργάνωσης.
Δεν μπορεί να σταματάει την πρόβα ο μαέστρος για να εργαστεί και η ορχήστρα να συνεχίζει να μιλάει ή να κινείται για τουλάχιστον 30 δευτερόλεπτα. Αυτό, ούτε κατά διάνοια δεν συμβαίνει σε ορχήστρες του εξωτερικού. Την ώρα που ο μαέστρος σταματάει να διευθύνει για να κάνει κάποια παρατήρηση, επικρατεί απόλυτη σιωπή. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις χώρες που έχω εργαστεί. Ίσως να φταίει το ότι είμαι Ελληνίδα και ουδείς προφήτης στον τόπο του. Ίσως αν ο μαέστρος είναι πχ. Γερμανός, να συμπεριφέρονται αλλιώς. Δεν θα έπρεπε όμως να συμβαίνει αυτό.
Επίσης, δεν νοείται Αμερικάνος σε ορχήστρα να πάει αδιάβαστος γιατί πολύ απλά θα απολυθεί επιτόπου από τη στιγμή που βρίσκεται σε ένα ακραία καπιταλιστικό περιβάλλον και δεν προστατεύεται από κάποιο σωματείο. Ταυτόχρονα όμως, και ενώ υπάρχουν σωματεία, δεν νοείται Γερμανός να πάει αδιάβαστος γιατί είναι τέτοια η παράδοση στη χώρα που, απλά, δεν το αντέχει ο ίδιος. Και βέβαια εδώ μπαίνουν πολλά άλλα θέματα που έχουν να κάνουν με νόμους, αμοιβές, δικαιώματα και δεν μπορούμε να επεκταθούμε.
Κατά τ’άλλα, θεωρώ ότι οι ελληνικές ορχήστρες θα μπορούσαν να είναι ίδιου μουσικού επιπέδου με πολλές διάσημες ορχήστρες του εξωτερικού. Η νοοτροπία δεν το επιτρέπει, όχι η έλλειψη δυνατοτήτων.

Γ.Ε.: Λέγεται ότι ''ο χαρακτήρας ενός ατόμου είναι οι άνθρωποι που τον ενέπνευσαν''. Ποιο άτομο θα λέγατε ότι συνέβαλε στη διαμόρφωση του χαρακτήρα σας και ως εκ τούτου στην μετέπειτα επιτυχημένη πορεία σας στον μουσικό χώρο;

Z.Z.: Oι δάσκαλοι μου. Η δασκάλα μου του πιάνου, η Ιντα Λώρη Μαργαρίτη με την οποία πέρασα 8 χρόνια της ζωής μου σε καθημερινή στενή επαφή και ο δάσκαλος μου στη διεύθυνση ορχήστρας, ο Thomas Sleeper, με τον οποίο πέρασα περίπου 16 χρόνια της ζωής μου μέχρι τον πρόσφατο θάνατο του. Αυτοί οι δύο άνθρωποι υπήρξαν ό,τι πιο κεντρικό για την εξέλιξη μου. Τους έχω μέσα μου και τους ευγνωμονώ καθημερινά.

Γ.Ε.: Βασικό περιεχόμενο του «Ραδιοφώνου Τέχνης» είναι η μουσική και η ποίηση, την οποία και αγαπάτε. Θεωρείτε ότι αυτό το διαχρονικό ζεύγος (μουσική-ποίηση) είναι ικανό να διαμορφώσει την ποιότητα της ανθρώπινης ψυχής;

Z.Z.: Ναι. Η τέχνη διαμορφώνει ψυχές και γι’αυτό είναι αναγκαία. Δεν το αναφέρω σε θεωρητική βάση. Το έχω δει να συμβαίνει ζωντανά μπροστά μου πολλές φορές. Βρισκόμαστε σε πολύ δύσκολα σημεία των καιρών όσον αφορά τον πολιτισμό και την τέχνη παγκοσμίως και συγκεκριμένα στη χώρα μας και πρέπει να συνεχίσουμε τον αγώνα. Αν δεν αλλάξει η παιδεία στη χώρα μας (μέσω της εκπαίδευσης, πληροφόρησης και προσφοράς ερεθισμάτων), θα βρεθούμε σε πολύ δύσκολη θέση τα επόμενα χρόνια.

Γ.Ε.: Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να ζήσουν τη ζωή τους με κέντρο το σώμα τους, την ύλη. Πόσο εύκολο ή δύσκολο πιστεύετε ότι είναι να ζει κανείς με επίκεντρο το πνεύμα, την δημιουργία;

Z.Z.: Αυτή είναι μία τεράστια συζήτηση και δυστυχώς έχει να κάνει με την έλλειψη ή μη παιδείας. Τίποτα δεν είναι εύκολο ή δύσκολο. Είναι (δυστυχώς ή ευτυχώς) το τί έχει συνηθίσει ο καθένας. Πως έχει μεγαλώσει, που βρέθηκε και πως αξιοποίησε (ή όχι) τυχαία γεγονότα. Για εμένα το να ζω με επίκεντρο το πνεύμα και τη δημιουργία είναι αυτονόητο. Το σώμα μπαίνει στο παιχνίδι ως υγεία και ως φροντίδα για να μπορεί να συμπορεύεται με το νου και την ψυχή. Αθλούμαι καθημερινά. Δεν έχω τηλεόραση από το 1999 και δεν πηγαίνω για ψώνια γιατί έχω πιο σημαντικά πράγματα να κάνω με το χρόνο μου. Θεωρώ πάντως ότι υπάρχει χώρος για όλους. Δεν νιώθω μόνη που έχω επιλέξει να ζω έτσι. Είμαστε πολλοί.

Γ.Ε.: Μέσω της τέχνης, ο άνθρωπος μπορεί να ανακαλύψει τα βαθιά στρώματα της ύπαρξής του;

Z.Z.: Ναι, μπορεί. Το να μπει κάποιος πιο βαθιά σε αυτό που ονομάζουμε ύπαρξη και να βρεθεί αντιμέτωπος με τον μεγαλύτερο φόβο, αυτόν του θανάτου, γίνεται πιο ολοκληρωτικά όταν κάποιος συντροφεύεται από τέχνη. Όταν κάποιος μπορεί να συνδεθεί με το παρελθόν, μπορεί να διαβάσει, να ακούσει, να βιώσει κείμενα ανθρώπων που πήγαν ήδη εκεί. Ανθρώπων που φοβήθηκαν και το μοιράστηκαν μέσω λόγου, τέχνης και μουσικής. Λόγω του αφηρημένου που προσφέρει η τέχνη, λόγω των πολλών δυνατοτήτων ελεύθερης ερμηνείας και ελεύθερου συνειρμού, ο καθένας θα φτάσει εκεί που μπορεί. Η τέχνη έχει ως βασικό ρόλο το να είναι έναυσμα διαλόγου και συνδιαλλαγής και να εκφράζει το συναίσθημα και ό,τι άλλο δεν εκφράζεται μετρήσιμα.

Γ.Ε.: Πώς θα χαρακτηρίζατε την εποχή μας;

Z.Z.: Ταραγμένη. Αλλά όπως έλεγε και ένας μεγάλος ηγέτης (και δεν είναι κομματικό το σχόλιο μου, γιατί η μόνη πολιτική στη ζωή μου είναι η τέχνη): «μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση».

Γ.Ε.: Ο Αντουάν Ντε Σαιντ- Εξυπερύ είχε πει ότι ''Αυτό που δίνει νόημα στη ζωή, δίνει νόημα και στον θάνατο''. Για εσάς ποιο είναι το νόημα της ζωής;

Z.Z.: Τα παιδιά. Η εσωτερική αποδοχή και ηρεμία. Η αγάπη.

Γ.Ε.: Σας τρομάζει η απώλεια;

Z.Z.: Μόνο μία, των παιδιών.

Γ.Ε.: Καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας ψάχνουμε πολλές φορές να βρούμε την ευτυχία. Πιστεύετε ότι η ευτυχία βρίσκεται κάπου εκεί στον κόσμο ή μήπως την δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι;

Z.Z.: Η ευτυχία βρίσκεται μόνο μέσα μας. Εμείς φτιάχνουμε τις ζωές μας ακριβώς όπως τις επιθυμούμε. Και ναι, υπάρχουν τυχαία γεγονότα που μπορεί να μας διευκολύνουν ή να μας δυσκολέψουν πολύ στην πορεία. Και πάλι όμως, η αξιοποίηση ή όχι αυτών των γεγονότων είναι δική μας ευθύνη. Και δική μας μετά όλη η ευτυχία και όλη η ελευθερία.

Γ.Ε.: Υπάρχει κάποιο όνειρο που θα θέλατε να πραγματοποιηθεί;

Z.Z.: Ναι. Να βρεθώ να παίρνω την τελευταία μου ανάσα σε απόλυτη ηρεμία εσωτερική, είτε έχοντας αποκοιμηθεί, είτε κρατώντας τα χέρια των παιδιών μου, έχοντας αποδεχθεί τις στιγμές του τέλους και χαμογελώντας που μπορούμε να είμαστε όλοι μαζί.

Γ.Ε.: Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο παιδί, το οποίο θέλει να ακολουθήσει το επάγγελμα του μουσικού;

Z.Z.: Να έχει υπομονή και επιμονή, αγάπη για αυτό που κάνει, να είναι συνεπής και να εργάζεται σκληρά. Να γνωρίζει ότι μπορεί και να μην καταφέρει αυτά που ίσως έχει φανταστεί, αλλά να νιώθει τυχερή/ός που η καθημερινότητα του περιλαμβάνει τόση ομορφιά. Και να προσπαθήσει να βρεθεί κοντά σε καλούς δασκάλους και μέντορες ώστε να τον κατευθύνουν ορθά και με σοφία. Κυρίως, να θυμάται ότι η μουσική μοιράζεται και ότι η μουσική είναι τόπος του μαζί. Δεν θα έπρεπε ποτέ να είναι ανταγωνιστική, είναι εδώ για τον άνθρωπο και μόνο.

Γ.Ε.: Υπάρχει κάποια φράση, κάποιος στίχος που έχετε ως οδηγό στη ζωή σας;

Z.Z.: Όχι. Υπάρχει το κάθε πρωί που ξυπνώ και νιώθω τυχερή που αντικρίζω ξανά τα παιδιά μου.

Γ.Ε.: Κυρία Ζενιώδη, σας ευχαριστώ ειλικρινά για αυτό τον υπέροχο διάλογο που είχαμε. Οι απόψεις σας συμβάλουν αναμφισβήτητα στη σκέψη μας όχι μόνο για τη μουσική, αλλά και για την ίδια τη ζωή.

 Z.Z.: Και εγώ σας ευχαριστώ πολύ.